De kapitein, de gouvernante en zeven kinderen (of tien)

Kerstmis is niet écht Kerstmis als "The sound of music" niet op televisie komt. Een échte "guilty pleasure", die 21e-eeuwse term om te zeggen dat je iets leuk vindt wat eigenlijk niet zo hip geacht wordt. Het is precies 50 jaar geleden dat de wereldberoemde filmmusical met Julie Andrews en Christopher Plummer in de zalen kwam. Het verhaal is gebaseerd op dat van de echte familie Von Trapp. Maar hoe sprookjesachtig de film ook lijkt, feit en fictie liggen ver uit elkaar.

De dromerige Maria (Julie Andrews) wordt uit het klooster gehaald om gouvernante te worden voor de zeven kinderen van kapitein Georg von Trapp (Christopher Plummer) in Salzburg. Von Trapp runt zijn gezin met ijzeren hand, geen plaats voor vrolijkheid. De kinderen sluiten Maria al snel in hun hart en ontpoppen zich als muzikale talenten. De stugge kapitein heeft meer tijd nodig, maar ook hij valt uiteindelijk voor de charmes van Maria.

De twee stappen in het bootje, maar tijdens hun huwelijksreis nemen de nazi’s de macht over in Oostenrijk. Het gezin besluit halsoverkop en in het geheim te vluchten. Met de hulp van de nonnetjes in het klooster slagen ze erin te ontkomen en steken ze te voet de grens over naar Zwitserland.

Tot zover de film, gebaseerd op het verhaal van de echte familie Von Trapp. Maar gelooft u vooral niet dat de realiteit echt zo romantisch was.

De oorlogsheld en de atheïtische non

De échte Georg von Trapp (°1880) verwierf een heldenstatus als kapitein bij de Oostenrijkse marine tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij was getrouwd met Agathe Whitehead. Samen hadden ze 7 kinderen: Rupert (°1911), Agathe (°1913), Marie (°1914), Werner (°1915), Hedwig (°1917), Johanna (°1919) en Martina (°1921).

In 1922 overleed moeder Agathe aan de gevolgen van roodvonk. Het gezin verhuisde naar een landgoed bij Salzburg. Omdat dochter Martina te ziek was om naar school te gaan, klopte Georg aan bij het klooster met de vraag om een onderwijzeres te sturen. Dat werd Maria Augusta Kutschera (°1905). Een weeskind, opgevoed door een atheïstische neef van haar vader. Cynisch, rebels en vurig antireligieus raakte ze pas geïnspireerd door het geloof toen ze een mis bijwoonde waarvan ze dacht dat het een Bach-concert was.

Na haar opleiding tot leerkracht trad ze in als novice in het benedictinessenklooster in Salzburg. "Die twee jaar waren nodig om mijn verknipte karakter en koppigheid in te tomen", schreef ze in haar autobiografie. Haar gezondheid leed echter onder het gebrek aan beweging en frisse lucht. Toen Von Trapp zijn vraag stelde, was dat de belangrijkste reden dat Maria gestuurd werd, naast haar diploma.

"Ik trouwde eigenlijk met zijn kinderen"

Maria gaf les aan Martina en bekommerde zich ook om de andere kinderen. Het was de bedoeling dat ze 10 maanden zou blijven en dan haar definitieve geloften zou afleggen. Gaandeweg raakte Georg verknocht aan Maria. Hij vroeg haar te blijven en "een tweede moeder te worden voor zijn kinderen". Maria zei ja, en schreef later: "God moet hem net die woorden in de mond gelegd hebben. Als hij gewoon gevraagd had of ik met hem wilde trouwen, had ik allicht nee gezegd."

Hun liefde groeide dus niet zo sprookjesachtig zoals die tussen Maria en haar kapitein in de film: "Ik was niet verliefd. Ik vond hem aardig, maar hield niet van hem. Maar ik hield van de kinderen, dus in zekere zin trouwde ik met hen", liet Maria ooit optekenen over haar relatie met Georg. Maar het was verre van een liefdeloos huwelijk: "Mettertijd heb ik geleerd om van hem te houden, meer dan ik ooit van iemand gehouden heb."

In 1927 –meer dan 10 jaar vóór de Anschluss, zoals de film het vertelt- stapten Georg en Maria in het huwelijksbootje. Samen kregen ze nog drie kinderen: Rosemarie (°1928), Eleonore (°1931) en Johannes (°1939).

"Het kwetste hem dat we voor publiek moesten zingen"

De Von Trapps waren kunstzinnig, en dat uitte zich nog voor Maria haar intrede deed. "Als kind werden we omringd door muziek", zei Maria von Trapp, het derde kind van Georg en Agathe, in een interview in 2003. "Vader speelde viool, accordeon en mandoline, moeder piano en viool. Ons huis leek soms een conservatorium. Je kon ons overal horen op de piano, viool, gitaar, cello, klarinet, accordeon, en later, met bandopnemers. ’s Avonds speelden we volksliedjes, waarbij vader ons begeleidde op zijn viool."

Toen Maria bij het gezin kwam, begeleidde ze de kinderen verder in hun muzikale ontwikkeling. Ze liet hen kennismaken met Oostenrijkse volksmuziek. Ze leerde hen ook zogenoemde klassieke muziek kennen, madrigalen (meerstemmige a-capellaliederen uit de 14e en 15e eeuw), en missen van Mozart en Hassler. "We ontdekten dat we de stemmen hadden om koorliederen te zingen. We wilden de hele tijd zingen, maar dachten er niet aan om dat in het openbaar te doen."

Dat veranderde toen Georg in de jaren 30 het familiefortuin verloor door de economische crisis. Hij belandde in een depressie en Maria nam het heft in handen. Ze ontsloeg bijna alle huispersoneel en nam huurders in huis. Maria kon Georg ervan overtuigen om van zingen een beroep te maken, en niet louter een hobby. "Vader stond er erg weigerachtig tegenover. Het idee dat zijn kinderen voor een publiek moesten zingen, deed hem pijn, niet als snob, maar wel als beschermer van het gezin", zegt dochter Eleonore.

De Trapp Family Singers, zoals ze zich gedoopt hadden, wonnen het Salzburger Muziekfestival in 1936, waarna ze in heel Europa bekendheid verwierven met opvoeringen van klassieke muziek, madrigalen en volksliedjes.

©20thCentFox/Courtesy Everett Collection

"We namen gewoon de trein, zonder meer"

In 1938 volgde de annexatie van Oostenrijk bij nazi-Duitsland. Georg en Maria verafschuwden het regime (Georg weigerde inderdaad een nazivlag aan hun huis aan te brengen, zoals in de film) en waren zich bewust van de gevaren, de propaganda, de spionage, het brainwashen. Ze moesten afwegen of de voordelen die het regime hen gul aanbood (geld, bekendheid, carrièremogelijkheden), opwogen tegen het alternatief: alles en iedereen achterlaten wat hen lief was. Ze kozen voor de vlucht.

In de film is te zien hoe het gezin maar nipt kan ontsnappen aan de klauwen van de nazi's. In het geniep vluchten lukt niet, en ze hebben de hulp nodig van hun zelfverklaarde manager en enkele schalkse kloosterzusters. De slotscène van "The sound of music" toont hoe de familie de bergen oversteekt, op zoek naar veiliger oorden in Zwitserland. In werkelijkheid ging het er minder heroïsch aan toe.

"We zeiden gewoon dat we naar Amerika vertrokken om te zingen, we beklommen niet de bergen met onze koffers en instrumenten. We namen gewoon de trein, zonder meer", zei dochter Maria in 2003. Het gezin trok naar Italië en zo naar Londen. In september maakten ze de oversteek naar de VS voor een zes maanden durende tournee. Daarna reisden ze door Scandinavië, om in 1939 terug naar de VS te gaan. En er te blijven.

Het gezin settelde zich op een boerderijdomein in Stowe, Vermont. De meeste gezinsleden - uitgezonderd Georg - vroegen en kregen later de Amerikaanse nationaliteit.

De Trapp Family Singers bleven actief en succesvol, maar stopten met toeren in 1955 omdat de meesten hun eigen professionele weg wilden bewandelen. De familieboerderij werd omgedoopt tot gastenverblijf in Europese stijl, "The Trapp Family Lodge". Maria en drie van de kinderen trokken voor zendelingenwerk naar Nieuw-Guinea. Later keerde Maria terug naar Vermont om de Trapp Family Lodge open te houden tot aan haar dood in 1987.

Maria von Trapp is begraven op het familiedomein, samen met haar man Georg, die overleed in 1947. The Trapp Family Lodge bestaat vandaag nog altijd en wordt gerund door Johannes, de jongste zoon van Georg en Maria.

Hoe het verhaal een film werd

Kort na hun aankomst in Amerika schreef Maria Kutschera von Trapp "The story of the Trapp Family Singers". Van dat boek werden twee succesvolle Duits-Oostenrijkse films gemaakt, "Die Trapp-Familie"(1956) en "Die Trapp-Familie In Amerika" (1958). De Amerikanen zagen brood in het verhaal en kochten de rechten van de Duitsers. In 1959 volgde de première van de musical "The sound of music" op Broadway. Richard Rodgers schreef de muziek, Oscar Hammerstein II de teksten.

De musical was bijzonder succesvol, wat in 1965 resulteerde in de oerklassieker met Julie Andrews en Christopher Plummer. De regie was in handen van Robert Wise, en naast Richard Rodgers en Oscar Hammerstein II werd ook Irwin Kostal ingeschakeld voor de muziek.

"Het was een musical, geen documentaire"

Feit en fictie liggen zoals wel vaker ver uit elkaar. Het aantal kinderen is anders, de namen, zelfs de volgorde, de periode waarin het verhaal zich afspeelt, de manier waarop de liefde tussen Maria en de kapitein zich ontwikkelt... Wat vond de familie Von Trapp zelf van de film?

"'The sound of music' is een musical en was nooit bedoeld als documentaire", relativeerde dochter Maria in 2003. "Rodgers en Hammerstein werden geïnspireerd na het lezen van het boek van onze moeder. We hadden al onze rechten verkocht aan de Duitse filmmaatschappij, waardoor we geen zeggenschap hadden over de inhoud van de musical en de film" (en waardoor de Von Trapps ook nooit mee konden profiteren van de grote winst).

Het filmverhaal kon de familie dus niet veel deren. Het enige wat Maria von Trapp en de kinderen écht stoorde, was de manier waarop Georg von Trapp afgebeeld werd: een afstandelijke man, een hardvochtige vader die niet hield van muziek. "In realiteit was hij zachtaardig, warm, lief." Georg anders voorstellen dan hij was, hielp allicht om het effect van Maria op het gezin beter te benadrukken, maar zijn familie vond dat bijzonder kwetsend.

"The hills are alive..."

Het levensverhaal van de Von Trapps heeft de (film)geschiedenis alleszins enkele onvergetelijke oorwurmen bezorgd. Meezingen met "Do re mi", "Climb every mountain" en "My favourite things", een guilty pleasure? Vergeet dan vooral niet om ervan te genieten... 

Meer lezen?

Verschillende leden van de Von Trapp-familie schreven een boek over hun wedervaren. Naast "The story of the Trapp Family Singers", de inspiratie voor de film, is dat onder meer "Maria –My own story" door Maria Kutschera von Trapp en "Memories before and after The Sound of Music" door Agathe von Trapp. Wie meer wil weten, kan ook terecht op de website van de Trapp Family Lodge.

Meest gelezen