Shortlist Fintro Literatuurprijs kleurt oranje

Op de longlist van de Fintro Literatuurprijs (voorheen de Gouden Boekenuil) stonden vijf Vlaamse auteurs: Saskia De Coster ("Wat alleen wij horen"), Chris De Stoop ("Dit is mijn hof"), Yves Petry ("Liefde bij wijze van spreken"), Annelies Verbeke ("Dertig dagen") en Peter Verhelst ("De kunst van het crashen").

Geen van deze boeken heeft de shortlist gehaald, zo bleek vanmorgen bij de bekendmaking van de lijst in "De ochtend" op Radio 1. Vijf Nederlandse auteurs dingen wel nog steeds mee naar de prijs. Het gaat om Stephan Enter ("Compassie"), Connie Palmen ("Jij zegt het"), Hagar Peeters ("Malva"), Inge Schilperoord ("Muidhond") en P.F. Thomése ("De onderwaterzwemmer").

"Op een of andere manier gaan alle boeken over liefde", zegt juryvoorzitster Kathleen Cools in "De ochtend". "We zijn ons er overigens erg van bewust dat er geen Vlamingen op de shortlist staan. Het zijn de boeken die komen bovendrijven, daar draait het ook echt om voor de jury." 3 van de 5 auteurs op de shortlist zijn vrouwen. "Dat is fijn om vast te stellen. 5 sterke boeken en 3 sterke vrouwelijke auteurs." Volgens Cools heeft nog nooit een vrouw de prijs gewonnen.

De winnaar wordt op 5 juni bekendgemaakt. Zij of hij neemt 25.000 euro mee naar huis. Vorig jaar was Mark Schaevers nog de winnaar met zijn roman "De orgelman". Niña Weijers won toen de prijs van de lezersjury voor haar roman "De consequenties".

In "Compassie" verhaalt Stephan Enter het verloop van hun korte relatie, in een uitgepuurd zorgvuldige stijl, zuiver van taal en subtiel van metaforiek. De gebeurtenissen zijn van een bedrieglijke eenvoud: de zelfzekere Frank is betoverd door de ogen, de esprit en de opgewektheid van de onervaren Jessica, maar knapt totaal af op haar lichaam, en die onverenigbaarheid tussen lichaam en geest hypothekeert een duurzame liefde.

Toch is "Compassie" meer dan een wrange satire over internetliefde, waar in de eerste plaats beeldvorming en fantasie aan het paren slaan. De roman verkent de amoureuze zelfverblinding die de prille geliefde noch de blasé minnaar spaart. Zo belicht Enter in dit wonderlijke liefdesrelaas minder de gloed van de passie dan het strovuur van de compassie, die in de verrassende en indrukwekkende slotbladzijden de moraal van het verhaal schraagt.

Connie Palmen heeft een meesterproef toegevoegd aan haar reeds omvangrijke oeuvre over de tomeloze liefde. In "Jij zegt het" geeft ze stem aan de dichter Ted Hughes, wiens tumultueuze huwelijk met de dichteres Sylvia Plath noodlottig eindigde in haar zelfmoord. De dichter evoceert hun destructieve liefde in lyrisch proza, hooggestemd beladen met symboliek. Met zijn biecht probeert Hughes zijn vrouw recht te doen en vooral zijn eigen identiteit te heroveren. Die was immers opgelost in de door Plaths torment gedomineerde liefde, vervolgens versmoord door levenslange rouw en schuldgevoelens, en tenslotte gekaapt door biografen allerhande.

Een soortgelijke "diefstal van het leven" is Connie Palmen zelf vanzelfsprekend zeer bekend, met "Jij zegt het" slecht ze dan ook de grenzen tussen roman, biografie en autobiografie. In dit totaalboek gaat Palmen met haar passies en obsessies aan de slag, er onvervaard inzicht, troost en ontroering uit purend en etalerend wat literatuur vermag.

Van de glorierijke dichter die Pablo Neruda was, weten we veel. Van de vader die hij niet wou zijn, weten we niets. In haar debuutroman "Malva" figureert dichteres Hagar Peeters als uitverkoren ghostwriter voor de verstoten en vergeten dochter van die dichter die zich roemvol inzette voor al wie verstoten en vergeten was. Met een dapper wakkere verbeelding geeft ze een grenzeloos podium aan de alwetende geest van een 8-jarige.

De monoloog van Malva is geestig genereus en, dus, meedogenloos. Maar leest ook, misschien bovenal, als een aandoenlijke aanbevelingsbrief voor die dan toch nog meer gemiste dan gehate vader. Peeters schrijft het als de dochter van een vader die ze zelf tot haar twaalfde heeft moeten missen — alsof ze met haar roman de nazeurende pijs weg wil glimlachen, de pijn van niét gemist te worden. "Malva" is een geheel eigensoortige en heerlijk krankzinnige vertelling, die alleen deze dichter en dochter had kunnen schrijven.

In "Muidhond" kruipt debutante Inge Schilperoord met een bijzonder inlevingsvermogen in het verwarde hoofd van Jonathan, een misantropische en breekbare dertiger, worstelend met zichzelf en zijn verboden pedofiele verlangens. Als hij bij gebrek aan bewijzen uit de gevangenis wordt ontslagen, wil hij zijn leven beteren en zich ruimhartig wijden aan de zorg voor zijn astmatische en alcoholische moeder, zijn oude hond, zijn doodzieke vis. En aan het aan haar lot overgelaten buurmeisje van tien.

De zomer is broeierig, het kustdorpje claustrofobisch. Er hangt onheil in de ijle lucht, in een door het verval aangevreten decor voltrekt zich tergend traag een onafwendbaar drama. De beheerste beschrijving van een pathologisch proces is geladen met elektriserende spanning, die eenzaamheid en ontreddering tastbaar maakt. Ook werpt Schilperoord ongemakkelijke vragen op, over de kracht van onze impulsrijke inborst en de onontkoombare uitkomst van elke innerlijke strijd. Het onvermijdelijke noodlot, gevat in even gedurfde als bezwerende roman.

P.F. Thomése excelleert in "De onderwaterzwemmer" op alle literaire fronten. De roman is niet alleen geschreven in een zinderende stijl — of stijlen, want in elk van de drie delen bespeelt de schrijver een ander register — maar getuigt op elke bladzijde ook van een fijnzinnig psychologisch inzicht. Het driedelige drama draait om Tin, die als kind zijn vader verloor aan de sterke stroming in de rivier, zonder daar iets aan te kunnen doen. Die ervaring tekent zijn verdere leven: altijd is er schuld, en altijd dat niet te bezweren onvermogen om op beslissende momenten in te grijpen. Het maakt van hem een speelbal in de rampspoed die ‘m treft, iemand die alles overkomt en die niettemin schuldig is.

In het navrante slotdeel lukt het Thomése Tin iets van een loutering te laten doormaken en hem met voldoende hoop achter te laten op de laatste bladzijde. Die indrukwekkende apotheose mag een huzarenstuk heten.