Wat dreef zoveel mensen naar Amerika?
De uitvinding van de grote stoomschepen, met een derde klasse-afdeling voor minder begoede passagiers, heeft de uittocht van de landverhuizers ongetwijfeld versneld en vergemakkelijkt. Tussen 1820 en 1924 zijn bijna 36 miljoen mensen in de VS neergestreken: de overgrote meerderheid kwam uit Europa.
Die massa landverhuizers koos uiteraard niet zomaar voor Amerika omdat de overtocht makkelijker en goedkoper werd. Ze hadden doorgaans goeie redenen om huis en haard de rug toe te keren. In modern migratiejargon noem je dat de push-factoren: de dingen die je doen besluiten om weg te trekken.
Plattelandsarmoede, religieuze conflicten en vervolging
In het 19e-eeuwse Europa ging het heel vaak om gebrek aan landbouwgrond en de daarmee gepaard gaande plattelandsarmoede. Dat was de drijvende factor achter het vertrek van miljoenen Duitsers, Denen, Zweden, Ieren, Schotten en Italianen.
Voor anderen speelden politieke, sociale of religieuze spanningen een rol. Miljoenen joodse onderdanen van het Russische tsarenrijk gingen op de loop voor de toenemende vervolging en de regelrechte pogroms waarvan ze het slachtoffer werden. Honderdduizenden joden scheepten in op de Red Star Line-schepen in Antwerpen.
De katholieke Ieren werden niet enkel door de noodlottige aardappelrot (tussen 1845 en 1855) van hun groene eiland verjaagd, maar ook door het strakke feodale systeem waarin de (protestantse) Britse landadel de vruchtbare grond monopoliseerde.
En voor Nederlandse emigranten uit de 19e eeuw waren religieuze conflicten en afscheuringen de reden om hun vaderland te verlaten. Soms deden ze dat in omvangrijke groepen, onder leiding van manhaftige en autoritaire dominees, zoals de groep die het dorp Holland stichtte aan Lake Michigan. Natuurlijk hadden die emigranten ook een andere bestemming kunnen kiezen, zoals Brazilië of Argentinië.
Beschikbaarheid van land en godsdienstvrijheid
Hun keuze voor de Verenigde Staten werd bepaald door de pull-factoren: de intrinsieke kansen en voordelen die de VS aantrekkelijk maakten. Dat was in de eerste plaats de beschikbaarheid van land, want de trek naar het Westen was nog in volle gang.
Voor religieus geïnspireerde groepen was het vooral de ongewone godsdienstvrijheid die hen bekoorde. In de VS werd er niet gekeken op een kerkgemeenschap meer of minder. Amerika was een bruisend religieus laboratorium waar nieuwe liturgische en theologische variaties vrijuit mochten worden bedacht en beoefend.
Duitsers waren talrijker dan Ieren of Italianen
Doorgaans denken we bij immigranten in het 19e eeuwse Amerika aan Ieren of Italianen. De eerste groep omvatte zo’n 5 miljoen migranten, de tweede groep telde 4 miljoen mensen - telkens enkel in de eerste generatie! Dat zijn enorme mensenzeeën.
Toch waren de Duitsers die naar de VS zijn verhuisd nog talrijker, en ook in de Scandinavische landen kwam er - in verhouding tot het bevolkingsaantal - een gigantische uitstroom op gang. Die noorderlingen kwamen vooral in de noordelijke staten terecht.
Wie een levendige illustratie wil zien van die rijke en gevarieerde migratiegeschiedenis slaat er de atlas op na. Het lijkt alsof het namenregister van Europa door elkaar is gehusseld en weer uitgestort op het Noord-Amerikaanse continent. Van Zeeland tot Hoboken, van Rome tot Athens, je vindt ze allemaal terug.
Bert De Vroey
Bert De Vroey is VRT-radiojournalist en auteur van De kleuren van Amerika. Spiegel voor Europa - een boek over immigratie en diversiteit in de VS.
