Verkiezingen Iran: Referendum voor of tegen opening Islamitische Republiek

Ook na twee jaar draait bij de presidentsverkiezing in Iran weer alles rond het nucleair akkoord met de zes wereldmachten. Voor de kiezers gaat het niet zozeer om het historische akkoord van Wenen uit 2015 zelf, maar om de door president Hassan Rohani doorgedreven voorzichtige opening van het land tot het Westen.

"De verkiezing is daarom ook een soort referendum voor of tegen die opening", zei een politicoloog in Teheran. Een nederlaag van de 68-jarige Rohani tegen de aartsconservatieve tegenkandidaat Ebrahim Raisi kan dat openingsbeleid -en ook het nucleair akkoord zelf- blokkeren. "Het gaat hier niet om Rohani zelf, maar enkel hij is in staat om dit te verhinderen", zei filmregisseur Mohsen Amiryoussefi.

De aartsconservatieve clerus en zijn topkandidaat hebben kritiek op de nucleaire deal. Die heeft ondanks de opheffing van de sancties het land op economisch vlak nauwelijks iets bijgebracht. De hardliners maken zich zorgen over de toenadering tot het Westen en de afdwaling van islamitische waarden. "De hardliners willen het akkoord saboteren", waarschuwt Rohani. De deal heeft de politieke en economische deur naar het Westen geopend. Zijn politieke tegenstanders willen die deur weer sluiten. Daarom moeten de meer dan 56 miljoen kiezers op 19 mei volgens Rohani beslissen welke weg ze zelf en hun kinderen willen bewandelen: opening of opnieuw isolement.

Een van de felste tegenstanders van het nucleair akkoord, ex-president Mahmoud Ahmadinejad, is echter niet meer in de race. De omstreden hardliner en Holocaustontkenner werd door de Raad van Hoeders verrassend uitgesloten. Blijkbaar wil de clerus zelf geen bijkomende spanningen met het Westen creëren. "Daarmee is Ahmadinejad enkel nog stof voor de geschiedenisboeken", zei schriftgeleerde Fazel Meybodi.

Van de meer dan 1.600 kandidaten werden er dit jaar slechts zes weerhouden. Ook meer dan 100 vrouwen werden geregistreerd, maar niemand van hen passeerde de controleprocedure. Naast Rohani zijn de overgebleven vijf kandidaten Eshaq Jahangiri, de eerste vicepresident onder Rohani, de burgemeester van Teheran, Mohammad Bagher Ghalibaf, hardliner Ebrahim Raisi, en de relatief onbekende politici Mostafa Agha Mirsalim en Mostafa Hashemi-Taba.

Ghalibaf trok zich maandag terug ten gunste van Raisi. En verwacht wordt dat ook Jahangiri ergens deze week een stap opzijzet ten gunste van Rohani. Dat kandidaten zich op het laatst terugtrekken, is niet ongebruikelijk in Iran.

Raisi, van wie vermoed wordt dat zijn ambities hoger reiken dan het presidentschap, is de voornaamste tegenstander van Rohani. Sinds de opperste leider, ayatollah Ali Khamenei in 2014 een prostaatoperatie onderging, is de speculatie over zijn mogelijke opvolger gegroeid. Khamenei heeft het laatste woord in alles wat er gebeurt in Iran, maar indien hij overlijdt kan de nieuwe president een cruciale rol spelen in de benoeming van zijn opvolger, ook al is het niet aan hem op die te kiezen. En sinds vorig jaar worden Raisi de meeste kansen toegedicht om Khamenei op te volgen. Als hij tot president wordt verkozen, lijkt die weg open.

Raisi werd in 1960 in Masshad in noordoosten van het land geboren. Na de revolutie stapte hij in de magistratuur en schopte het tot procureur-generaal, een functie die hij van 2014 tot 2016 bekleedde. Hij heeft echter geen politieke ervaring en is volgens vicepresident Eshaq Jahangiri een "politiek stagiair". Zijn baas Rohani waarschuwde voor het aartsconservatieve denken van Raisi. "Om vrouwen van mannen te scheiden, plande hij zelfs om muren op straat te bouwen", aldus de zittende president.

Rohani heeft de afgelopen vier jaar als Iraans president veel bereikt, maar ook veel niet. Op politiek en economisch vlak heeft hij echter wel veel verbeterd. Het was voor hem erg belangrijk om het slechte imago van de Islamitische Republiek te verbeteren. Na het nucleair akkoord vloeit de olie weer. Het Westen praat weer met Iran en op maatschappelijk vlak is het land liberaler geworden. Rohani eigent zich toe dat hij de mensen -vooral de jongeren- weer hoop en vertrouwen heeft gegeven. Maar zo rooskleurig is de situatie, die de in 1948 in Sorkheh in Centraal-Iran geboren schriftgeleerde schetst nu ook weer niet.

Volgens Raisi heeft Rohani met de atoomdeal naast zijn beoogde economische doelstellingen gegrepen. "De deal is net een cheque, die Rohani niet kan verzilveren." De door Rohani beloofde economische ommekeer is er na het akkoord niet gekomen. De voornaamste reden is de weigering van Europese banken om de nieuwe handel met het Westen te financieren omdat enkele sancties van de Verenigde Staten nog steeds van kracht zijn. Het bankenprobleem is voor Raisi een drukmiddel tegen Rohani. Zijn alternatief is een van het Westen onafhankelijk economisch beleid. Niet haalbaar, zeggen economische deskundigen. De vervallen infrastructuur kan enkel met westerse technologie gemoderniseerd worden. "De heren kunnen zelfs geen vliegtuig of schip bouwen", zei een expert.

Toch blijft het bankenprobleem voor Rohani een dilemma. Volgens zijn minister van Olie, Bijan Namdar Zangeneh, is Iran zelfs bereid zijn miljarden uit de olie-export in de handel met het Westen te steken. Maar de banken spelen niet mee. "Meer dan zijn tegenstanders kunnen de Europese banken de herverkiezing van Rohani bederven", zei de politicoloog in Teheran.