"Geen clash van beschavingen maar ontroerende vorm van verzoening door migratiestop Trump"

"Zowel Donald Trump als IS zien het gevecht tegen terrorisme als een clash of civilizations. Het is het niet, maar zij kunnen er wel een van maken." Zo luidt een tweet van Evan McMullin over de beslissing van president Trump om een tijdelijke migratiestop uit zeven landen in te voeren. McMullin was tot voor kort politicus voor de Republikeinen, maar stapte uit de partij uit protest tegen de kandidatuur van Donald Trump.

Het woord is gevallen: clash of civilizations, een botsing van beschavingen. De Amerikaanse professor Samuel Huntington pakte er begin jaren 90 mee uit. Volgens hem was er na de Koude Oorlog geen groot ideologisch conflict meer tussen het eerder kapitalistische Westen enerzijds en het communisme anderzijds, maar dreigden er nieuwe botsingen langs de oude cultuurhistorische breuklijnen.

Komen we met Trumps immigratiestop - sommige tegenstanders noemen het zelfs een moslimban - een stap dichter bij die clash?

"Het is beslist niet zo dat er hierdoor nu al een clash van beschavingen in de maak is", stelt socioloog Walter Weyns (Universiteit Antwerpen). "We zien namelijk een tegenreactie, vooral ook binnen de Verenigde Staten zelf. De executive order van Trump heeft dan ook paradoxale effecten."

 "De Trumpisten staan te applaudisseren, en bij hen zal de beslissing van de president het denken in termen van een clash wellicht versterken. Maar bij anderen zal het het tegenovergestelde teweegbrengen. En dan zal het misschien zelfs tot een ontroerende vorm van verzoening kunnen komen."

Eerder polarisatie binnen de eigen maatschappij dan een botsing van beschavingen dus. Al is dat op zich ook niet onschuldig. "Als nota bene de president van zo'n belangrijk westers land zulke dingen vertelt, heeft dat natuurlijk gevolgen", aldus Weyns. "Bepaalde xenofobe visies kunnen worden verscherpt. Het ligt voor de hand dat dat de spanningen en frustraties bij velen doet toenemen."

Ook professor Rudy Laermans (KU Leuven) ziet het niet zo'n vaart lopen in de richting van botsende beschavingen. "Het gaat om een politieke beslissing van Trump die volgens mij wel alludeert en voor een stuk aanstuurt op zo'n clash. Maar er is veel tegenreactie, wat erop wijst dat dit niet het Westen versus de islam is. Zeker in Europa beseffen politieke leiders dat men juist niet naar zo'n clash of civilizations moet gaan."

"Al valt het natuurlijk af te wachten hoe bepaalde Trump-geïnspireerde politici het dit jaar zullen doen bij de verkiezingen in andere landen (in Frankrijk, Nederland en Duitsland zijn het dit jaar belangrijke verkiezingen, nvdr.)", vult professor Weyns aan. "Als zij zullen winnen, dan krijg je inderdaad wel een nieuw wereldbeeld waarin zo'n clash wel eens bewaarheid zou kunnen worden, omdat politici de wereld op die manier gaan ordenen. Dan wordt het een self fulfilling prophecy."

Wel moeten we - zo beamen beide professoren - bijzonder genuanceerd omspringen met de term "clash of civilizations". "Je kan de wereld inderdaad wel min of meer geografisch optekenen volgens bepaalde culturen en beschavingen. Maar als je dat verabsoluteert, dan wordt zo'n clash bijna onzin. Er zijn namelijk binnen de beschavingen onderling zelf ook grote verschillen."

Desalniettemin zijn heel wat mensen verontwaardigd over de maatregel van Trump. De Amerikaanse socioloog Craig Considine (Rice University, Houston) is zelf van Italiaans-Ierse komaf en spreekt wel degelijk van een moslimban. "Als het Vrijheidsbeeld symbool staat voor de American Dream, dan vertegenwoordigt Donald Trump de Amerikaanse nachtmerrie", schrijft hij.

Donald Trump heeft tijdens zijn campagne inderdaad wel eens het woord "moslimban" laten vallen. Maar zijn migratiestop nu viseert hoegenaamd niet alle moslims. "Met Trump weet je natuurlijk nooit wat je echt vast hebt. Maar als het zou gaan om het afwijzen van de islam op zich, dan moet je alle moslims de toegang ontzeggen", wijst professor Weyns op die inconsequentie. "Trump laat nu wel die landen en moslims toe met wie hij geopolitieke en economische banden heeft. Dat kan je niet uitleggen in de clash of civilizations. Ongetwijfeld heeft Trump een visie, maar die is niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek."