Nederlandse premier met averij naar de kiezer na ontslag minister
Kent u Fred Teeven, Ivo Opstelten en Anouska van Miltenburg nog? Alle drie zijn het toppolitici van de rechtsliberale VVD die zijn opgestapt wegens hun rol in de zogenoemde bonnetjesaffaire of de Teeven-deal. Ard Van der Stuer was gisteren de vierde in de rij, en na Ivo Opstelten de tweede opeenvolgende minister van Justitie en Veiligheid die zijn koffers mocht pakken. De bonnetjesaffaire lijkt wel de spreekwoordelijke bananenschil waarover de VVD in volle electorale campagne uitglijdt.
In 2000 had Fred Teeven als officier van justitie een deal gesloten met drugscrimineel Cees H. Daarbij kon die laatste een groot deel van zijn inbeslaggenomen misdaadgeld belastingvrij terugkrijgen in ruil voor samenwerking met justitie: zo'n 2,1 miljoen euro. Het rekeningafschrift van die onverkwikkelijke financiële deal - het beruchte bonnetje - bleek lange tijd onvindbaar, maar dook eind 2015 miraculeus op nadat het tv-magazine "Nieuwsuur" details erover had onthuld.
In maart 2015 al moesten Opstelten en Teeven opstappen, omdat ze informatie hadden achtergehouden voor het parlement en in december 2015 struikelde Van Miltenburg, omdat ze als parlementsvoorzitter een brief van een klokkenluider had laten verdwijnen. Gisteren was het de beurt aan Van der Steur nadat was gebleken dat hij als parlementslid zou hebben meegewerkt aan de doofpotoperatie van zijn voorganger Opstelten.
Wat wist premier Rutte?
"Ik geloof hem en ik vertrouw hem", zei premier Rutte gisteren tijdens het Kamerdebat, waarna Van der Steur uiteindelijk de eer aan zichzelf hield en zijn ontslag aankondigde. Rutte kon zijn in ongenade gevallen "brother in arms" alleen maar omhelzen voor die zich roemloos richting uitgang begaf.
Hoe dan ook heeft de onfrisse bonnetjesaffaire de VVD en Rutte heel wat schade toegebracht. Dat hebben ze in de eerste plaats aan zichzelf te danken, door telkens weer opnieuw de schijn te wekken dat ze probeerden toe te dekken wat de buitenwereld niet mocht weten. Mocht Rutte in 2015 volledig open kaart hebben gespeeld, dan was de hele storm wellicht al lang geluwd.
Nu vragen velen zich af in hoeverre de premier zelf betrokken was bij al dat gekonkel. In het Nederlandse parlement liep de oppositie gisteren dan ook bijzonder hard van stapel.
Hoe beschadigd is de premier?
Geloofwaardigheid: het lijkt wel het zwakke punt van Mark Rutte. Ook eerder had hij al beslissingen genomen die haaks stonden op wat hij had beloofd. Zo zouden werkende Nederlanders 1.000 euro krijgen, zou de hypotheekaftrek niet veranderen en zou er geen Nederlands belastinggeld naar Griekenland gaan. Eenmaal hij aan het hoofd van de regering stond, deed hij krak het tegenovergestelde.
“Laat ik daar volstrekt helder over zijn: ik zeg daar sorry voor”, zei Rutte vorig jaar. In verband met de bonnetjesaffaire heeft hij zich niet verontschuldigd. Hij wist immers officieel van niets.
Maar op 15 maart zijn er verkiezingen bij onze noorderburen. Een kleine twee weken geleden zei Mark Rutte in het tv-programma "Buitenhof" dat de kans dat hij met de xenofobe PVV van Geert Wilders gaat regeren nul is. Nogal wat waarnemers twijfelen eraan of hij dat hard zal maken, aangezien hij in een niet zo ver verleden een minderheidsregering met gedoogsteun van diezelfde PVV heeft geleid.
Electorale koorts loopt op
Na de bewogen dag van gisteren is de regering-Rutte herschikt en is Stef Blok de nieuwe minister van Justitie en Veiligheid: de operatie schadebeperking kan starten. Voor de VVD is dat hoog tijd, want de partij trekt op 15 maart met Mark Rutte als lijsttrekker en kandidaat-premier naar de kiezer.
In de peilingen moet de VVD de PVV nu al laten voorgaan als grootste partij. Omdat Rutte zegt niet met Wilders te willen samenwerken, zal hij allicht moeten proberen een regering te vormen met een aantal kleinere partijen zoals de christendemocratische CDA, de sociaaldemocratische PvdA, het linksliberale D66 of GroenLinks. Als hij ten minste aan zet komt.
Dergelijke grote coalities zijn tot nu toe een onbekend fenomeen bij onze noorderburen, waar een regeringsformatie traditioneel sowieso lang duurt. Nederland gaat met andere woorden woelige politieke tijden tegemoet.