De 10 gevaarlijkste brandhaarden in de wereld: kan het nog erger?

Terreur, burgeroorlog, oorlog, etnische zuivering, polarisering, vluchtelingen: ons onvermogen om conflicten op te lossen zal ons ook dit jaar weer parten spelen. Volgende week wordt Donald Trump de 45e president van de VS en later dit jaar zijn er verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland: allemaal landen waar het populisme populair blijkt. Meer stoere taal krijgen we te horen, en dat leidt tot onzekerheid.

De vele conflicten in de wereld illustreren dat we er maar niet in slagen onderlinge meningsverschillen te overbruggen. "Ik ben erg somber", zegt professor Ko Colijn, verbonden aan het Nederlandse Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael. Hij verwacht weinig goeds van de nieuwe Amerikaanse president: "Ik denk dat hij veel ellende zal veroorzaken. Ik had gehoopt dat hij zijn campagneretoriek achterwege zou laten, maar nu blijkt dat hij onverantwoordelijk blijft doen."

Volgens Colijn krijgen we niet noodzakelijk meer open conflicten, maar komen we terecht in een klimaat waarbij de grootmachten het voortdurend met elkaar oneens zijn. "Daardoor krijgen we wellicht meer unilaterale interventies in plaats van VN-initiatieven. Dergelijke interventies zijn ingegeven door eigenbelang, en degene die eerst is, trekt aan het langste eind. Dat hebben we onlangs nog gezien met de Russen in Syrië."

In tegenstelling tot wat u misschien denkt, zijn er vandaag niet meer conflicten dan pakweg enkele jaren geleden. "De Heidelberg Conflict Barometer maakt elk jaar een stand van zaken op", weet Ko Colijn. "Daaruit blijkt dat er elk jaar wereldwijd 400 à 450 conflicten zijn, waarvan de helft gewelddadig. Op 10 procent van die helft kunnen we het etiket 'oorlog' plakken. Die aantallen zijn vrij stabiel."

"Nu zijn er iets minder oorlogen dan 40 à 50 jaar geleden, in volle Koude Oorlog. Toen hadden we er een 60-tal per jaar, nu een 40-tal. Tien jaar geleden was dat nog iets minder."

Maar dat kan wel veranderen. "Er is meer geopolitiek en meer concurrentie", verklaart Colijn. "Denk maar aan het Russische nationalisme, het 'America First' van Donald Trump of de brexit."

We hebben de belangrijkste brandhaarden van de wereld voor u opgelijst.

• Syrië en Irak. De oorlog in Syrië duurt al bijna 6 jaar, heeft al zo'n half miljoen mensenlevens geëist en heeft een kleine 5 miljoen mensen op de vlucht gejaagd. "We kunnen niet meer spreken van een centraal gezag in Syrië", zegt Ko Colijn. Echte hoop op vrede is er hier niet. "De grootmachten wegen te veel af om tussenbeide te komen. Hier is het slagveld het alternatief voor het onvermogen om met elkaar te praten." Ook in Irak is de strijd tegen IS overigens nog verre van achter de rug.

• Afghanistan. "Een officieel Amerikaans rapport bevestigt dat de Afghaanse regering totaal niet in staat is het land te controleren, zelfs niet de hoofdstad Kaboel", aldus Colijn. "Tenzij Trump iets geniaals bedenkt, zal hij genoodzaakt zijn ofwel de Amerikaanse troepen terug te trekken, ofwel de troepensterkte weer op te voeren." Met andere woorden: Afghanistan blijft een regionale twistappel.

• Myanmar. Hier wordt de islamitische Rohingya-minderheid systematisch gediscrimineerd. Het regime van Nobelprijswinnares Aung San Kuu Kyi lijkt niet echt gehaast om aan die toestand iets te veranderen. "Dat kan leiden tot een burgeroorlog gevoed door buurland Bangladesh, en op termijn misschien tot een regelrechte oorlog", waarschuwt Ko Colijn.

• Sahel. In Mali, Niger en Nigeria heb je lokale conflicten, maar volgens Colijn vormt Nigeria het grootste probleem. Niet door Boko Haram, maar door de vele vluchtelingen. "De meerderheid van de vluchtelingen uit zwart Afrika die naar Europa komen, komen uit Nigeria. Binnen 15 jaar telt dat land meer inwoners dan heel Europa. We zien dat vluchtelingen buiten hun eigen wil om problemen veroorzaken in de landen waar ze door trekken, maar ook in de landen waar ze terechtkomen. Europa heeft hierop geen echt antwoord." De oplossing? Ervoor zorgen dat ze niet naar hier komen. "Een soort Marshallplan voor Afrika dat de economische redenen om te vluchten wegneemt. Dat is trouwens goedkoper dan ze tegen te houden."

• Zuid-Soedan. "Een hopeloze 'failed state' van het ergste soort", aldus Ko Colijn. Hoewel het hier gaat over een erg wrede oorlog, blijft het vooral een lokaal conflict. "De internationale gemeenschap heeft hier geen grote belangen en blijkt totaal onmachtig om hier in te grijpen. Zuid-Soedan is een voorbeeld van hoe de wereld balkaniseert. Ze hebben de Dayton-akkoorden voor oud-Joegoslavië hierop willen toepassen, maar dat blijkt niet te werken."

• Congo. De oorlog in Congo is meer dan 20 jaar oud, en ondanks de aanwezigheid van de grootste VN-vredesmissie ter wereld lijkt de toestand vandaag uitzichtlozer dan ooit. Daarbij komt nu de politieke onrust in Kinshasa. "Het centraal gezag is niet bij machte om tot een oplossing te komen", stelt Ko Colijn vast. Volgens hem is het niet ondenkbaar dat Congo uiteenvalt.

• Israël en Palestina. In het oudste conflict in het Midden-Oosten moeten we ook dit jaar geen doorbraak verwachten. Het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen lag al enkele jaren in de lappenmand, en enkele beslissingen van president-elect Trump lijken de toestand verder te bemoeilijken. Ko Colijn verwijst naar de benoeming van David Friedman tot nieuwe VS-ambassadeur in Israël. Friedman is pro de bouw van nog meer joodse kolonies in de bezette gebieden. "Een oplossing lijkt verder dan ooit", aldus Colijn. "Trump heeft de zaken hier onnodig op scherp gesteld."

• Turkije. "Hoe lang kan de autocratie van president Erdogan het land nog bij elkaar houden?", vraagt Ko Colijn zich af. Enerzijds is er de aanhoudende strijd tegen de Koerdische PKK en tegen IS, maar anderzijds schurkt Ankara nu eens aan tegen Moskou, later dan weer tegen de NAVO. "De investeerders trekken massaal weg uit Turkije. Het land wordt armer en dan gaat de bevolking morren."

• Oekraïne/Baltische Staten. "Hier ben ik nog relatief optimistisch", zegt Colijn. "Rusland heeft er geen belang bij dat Oekraïne uit elkaar valt." Geen afscheuring dus van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk en een zogenoemd bevroren conflict? "Rusland wil vooral de grens met Oekraïne zelf blijven controleren. Daardoor zal het conflict verder smeulen, en dat is heel wat warmer dan bevriezen." Ook in andere Oost-Europese landen rommelt het, vooral in de Baltische staten. Estland, Letland en Litouwen hoorden in een niet zo ver verleden tot de Sovjet-Unie, en dat zijn ze Moskou nog lang niet vergeten. "Het is niet onwaarschijnlijk dat Trump en Poetin een deal sluiten, waarbij de Baltische republieken een soort semi-onafhankelijkje randzone in het nieuwe Rusland worden", denkt Ko Colijn.

• VS-Rusland/China. We zijn nog niet in een nieuwe Koude Oorlog, maar de spanningen tussen de grootmachten lopen onmiskenbaar op, en dat heeft volgens Colijn alles te maken met de figuur van Donald Trump. "Het is zo antagonistisch wat Trump allemaal zegt over het hackingschandaal en China. Hier lijkt hij echt de confrontatie op te zoeken, hoewel ik het niet tot een echt militair conflict zie komen." Met Rusland lijkt Trump op het eerste zicht zoete broodjes te bakken, maar de saillante info over Trump die mogelijk door toedoen van Moskou is gelekt, lijkt erop te wijzen dat de Russen testen hoever ze kunnen gaan met de nieuwe Amerikaanse president.