Voedt Trump het momentum van populistische partijen?

Geert Wilders, Marine Le Pen, Nigel Farage... Ze waren er als de kippen bij om Donald Trump te feliciteren met zijn verkiezingsoverwinning. "Allen hebben ze een gemene deler: populisme", zegt politicoloog Stijn van Kessel. Kan de opmerkelijke overwinning van Trump ook de Europese populistische bewegingen een duw in de rug geven?
Donald Trump kreeg tijdens zijn campagne steun van UKIP-kopstuk Nigel Farage

Hoewel er belangrijke ideologische verschillen bestaan tussen politici als Le Pen, Wilders, Farage en Trump, hebben ze één ding gemeen. Ze spreken de besognes van de "gewone man" aan en spuien kritiek op het establishment. "En populistische politici zijn aan een opmars bezig in de westerse wereld", stelt de Nederlandse politicoloog Stijn van Kessel (Loughborough University, Leicestershire) vast. "Zulke partijen zijn steeds sterker geworden qua electorale aanhang en in veel Europese landen zijn ze een "normaal" onderdeel geworden van het partijenstelsel."

Populistische politici en bewegingen beleven momenteel een momentum. Denk maar aan het Front National in Frankrijk dat historisch hoog scoort in de peilingen, of aan de antimigrantenpartij Alternative für Deutschland die in Berlijn is doorgebroken, en ook het succes van de brexit-campagne door de UKIP-partij.

De overwinning van Donald Trump sluit zich nu bij dat rijtje aan. "En populistische politici zoals Le Pen en Wilders grijpen deze gebeurtenis aan om hun credo kracht bij te zetten dat de "burger genoeg heeft van de gevestigde orde". Trumps zege voedt schijnbaar het momentum dat de populistische partijen hebben", aldus Van Kessel.

"De verkiezing van Trump geeft duidelijk meer legitimatie voor de populistische partijen, en hun aanhangers zullen steeds vrijer en luidruchtiger worden", vult Dina Pardijs van de politieke denktank European Council on Foreign Relations (ECFR) aan. "Trumps zege geeft dus een duwtje in de rug van populistische partijen in de EU."

"Zeer de vraag of Trump invloed zal hebben op succes van Europese populisten"

Met name in Frankrijk wordt nu luidop de vraag gesteld of de triomf van Trump een duw in de rug kan zijn voor Marine Le Pen, de voorzitter van het FN en kandidate om volgend jaar president van Frankrijk te worden. "Ik denk dat de overwinning van Trump aantoont dat wat voorgesteld wordt als onmogelijk toch mogelijk is. Wat het volk wil, kan bereikt worden", zei Le Pen zelf gisteren in het journaal van France 2.

De Nederlandse professor Sarah de Lange (Universiteit Amsterdam) vindt echter dat we de invloed van Trump niet mogen overschatten. "Zijn overwinning helpt de Europese populisten niet opkomen", zegt ze bij de Nederlandse krant Trouw. "Het is eerder andersom: de overwinning van Trump past binnen een al veel langer bestaande tendens van oprukkend populisme. De brexit leidde niet tot betere peilingen voor Europese populisten. Het is zeer de vraag of Trump die invloed wel heeft."

Ook Dina Pardijs van ECFR nuanceert: "Trumps zege geeft ook een hernieuwd elan aan de stille meerderheid van meer gematigde groepen. Dus het is zeker niet zo dat de opmars van populistische partijen nu niet meer te vermijden is. Bovendien zal het gevoel van overwinning snel afnemen mocht Amerika straks in een crisis belanden. We zagen bijvoorbeeld dat na de stem voor brexit de steun voor een eigen referendum in landen als Denemarken en Nederland afnam omdat de bevolking duidelijk de negatieve gevolgen kon zien."

"Vergelijkingen met Hitler slaan de bal mis"

Veel meer dan van de overwinning van Trump, zal het eventuele succes van populistische politici hier afhangen van binnenlandse kwesties, klinkt het. "Om het succes van populistische partijen te verklaren, moet men vooral naar de maatschappelijke voedingsbodem en ontwikkelingen kijken, en of er een politicus opstaat die het onbehagen van een bepaald segment ontevreden kiezers weet te mobiliseren", kadert politicoloog Stijn van Kessel. "En met name op het gebied van immigratie en Europese integratie hebben gevestigde partijen te lang de zorgen van een grote groep burgers veronachtzaamd."

Als traditionele partijen daar een antwoord op willen bieden, mogen ze de vragen uit de samenleving dus niet negeren, raadt onderzoekster Dina Pardijs aan. "Traditionele partijen moeten wel bij hun beginselen blijven en de liberaal democratische waarden blijven verdedigen", ziet Van Kessel het.

Een grote fout die de traditionele partijen zouden kunnen maken, is de zorgen van de gewone burgers niet au sérieux nemen en de aanhangers van populistische partijen als dommeriken afschilderen, klinkt het. "Het populisme vergelijken met de opkomst van het fascisme in de jaren 30 (zoals SP.A-politicus Louis Tobback onlangs deed, nvdr.) is in die zin kortzichtig en slaat de bal volledig mis", aldus Van Kessel."Het is beter om gewoon uit te leggen waarom sommige dingen - zoals het wereldbeeld van populistische radicaal-rechtse politici - gevaarlijk kunnen zijn."

Meest gelezen