Wat betekent hersenbloeding Oezbeekse dictator voor de regio?

Volgens het ziekenhuis in de hoofdstad Tasjkent is de toestand van Karimov stabiel, maar veel meer gegevens zijn er niet bekend. Dat wordt hoe dan ook niet verwacht, want het regime in Oezbekistan houdt de media stevig aan de leiband en veel hangt af van de gezondheid van de onbetwiste leider van het land.

Islam Karimov is één van die leiders die nog komt uit de rangen van de vroegere communistische partij van de Sovjet-Unie. Hij werd in 1989 chef van de Sovjetrepubliek Oezbekistan en na de onafhankelijkheid in 1991 werd hij automatisch president van de nieuwe staat.

Officieel is het communisme in Oezbekistan -net zoals in de meeste andere Centraal-Aziatische republieken van de vroegere Sovjet-Unie- afgeschaft, maar het regime en de bureaucratie zijn nog wel op de oude Sovjetleest geschoeid. De media, leger en politie en de economische sectoren van het land zijn steevast in handen van Karimovs familie en getrouwen.

Karimov regeert ook met een personencultus in oude Sovjetstijl. Volgens de grondwet moet de voorzitter van het Hogerhuis Nigmatilla Yuldoshev eventueel opvolgen, maar het is niet duidelijk of die genoeg steun heeft binnen het regime. Mocht hij overlijden of niet voldoende herstellen, dan kan dat tot een opvolgingsstrijd leiden binnen het regime één keer de centrale machtsfiguur weggevallen is. Zijn dochter Gulnara Karimova (foto in tekst) werd een tijdlang beschouwd als mogelijke opvolgster, maar is in ongenade gevallen en woont nu onder huisarrest.

Er zijn twee precedenten inzake de opvolging in post-Sovjetregimes in de regio. In 2003 werd de machthebber van de Kaukasische republiek Azerbeidzjan Haydar Aliyev geruisloos vervangen door zijn zoon Ilham Aliyev.

In 2006 overleed de absolute heerser van Turkmenistan Saparmurat Niyazov onverwacht. Zijn grondwettelijke opvolger werd toen vervangen door vicepremier Gurbanguly Berdimuhamedov en ook dat verliep vrij vlot, ook al werd de grondwet dan aan de kant geschoven.

Oezbekistan mag dan niet vaak opduiken in het wereldnieuws, het land is erg belangrijk in een erg woelig deel van de wereld, dat Centraal-Azië of West-Turkestan genoemd wordt. 

Met ruim 31 miljoen inwoners is Oezbekistan het meest bevolkte land in die regio. Na een moeizame crisis na de onafhankelijkheid heeft het land rond 2000 aangeknoopt met forse economische groei. Die is vooral gebaseerd op de export van goud, olie en gas en katoen. De meeste concessies in olie en gas zijn toegekend aan bedrijven uit Rusland en China met wie Oezbekistan goede relaties onderhoudt.

Oezbeken behoren tot de grote etnische groep van Turkse en Mongoolse volkeren en 90% van de inwoners is moslim. Toch is het een erg seculiere staat die moslimextremisme met harde hand onderdrukt. Op dat vlak is Karimov een bondgenoot van Rusland gebleken, maar tegelijk wil hij zich ook inschakelen in het project van de "Nieuwe Zijderoute", de as die China over land naar West-Azië en Europa wil uitbouwen.

Oezbekistan grenst in het zuiden ook aan Afghanistan en heeft daar de belangrijke en zwaar bewapende Jumbish-militie van de Oezbeekse minderheid in dat land onder krijgsheer Rashid Dostum in de hand. Tegelijk zijn echter bijna duizend Oezbeken toegetreden tot internationale moslimterreurgroepen zoals Al Qaeda en IS.

Vanuit die optiek beschouwde de Verenigde Staten Oezbekistan na 9/11 als een mogelijke bondgenoot, te meer omdat Washington dat land nodig had om de troepen in Afghanistan te bevoorraden. Door de zware schendingen van mensenrechten en het doodschieten van 700 betogers in de stad Andijan in 2005, zijn die relaties evenwel bekoeld.