Burgerpatrouilles jagen op vluchtelingen (of is het helpen?)

In Pehlivanköy, een onooglijk dorp bij de noordelijke stad Kirklareli, staat een detentiecentrum voor migranten die vanuit de EU teruggestuurd zijn naar Turkije, zoals voorzien in het migratieakkoord. Het is een nagelnieuw bakstenen gebouw, met een paar bijgebouwen, betaald door de Europese Unie. Het stuk grond eromheen is omheind met een hek met daarbovenop prikkeldraad. Het oogt als een gevangenis.

We proberen of we een kijkje kunnen nemen binnen, maar dat blijkt zonder de tijdrovende vraag om toestemming van Ankara onmogelijk. Op het terrein is geen enkele migrant te zien, ondanks het mooie weer. De bewakers van het centrum willen niet zeggen of en hoeveel migranten er zitten. Maar wie hier terechtkomt, zijn migranten die sowieso teruggestuurd worden naar hun land van herkomst.

Volgens de laatste cijfers die de Europese Commissie vrijgaf (17 augustus) zijn sinds het akkoord met Turkije in werking trad, al 476 vluchtelingen vanuit Griekenland teruggestuurd naar Turkije. Daar tegenover staan 1.061 Syrische vluchtelingen die vanuit Turkije naar Europa overgebracht zijn. In Griekenland vechten veel Syrische vluchtelingen, die volgens het akkoord teruggestuurd moeten worden, met succes het principe aan dat Turkije een veilig derde land is. Het doet vragen rijzen of het uitwisselingsproject, zeker sinds de mislukte staatsgreep in Turkije, niet de facto stilligt.

Zowel Griekenland als Bulgarije rapporteren meer grensoverschrijdingen vanuit Turkije, sinds de mislukte staatsgreep. Maar de cijfers zijn bijzonder moeilijk te vergelijken en uit te klaren. Mensenrechtenorganisaties stellen ook nog altijd grote vragen bij de gevolgen van het akkoord op het terrein. Eerder deze maand bracht de Raad van Europa een verslag uit van een fact finding mission in Turkije, omtrent het lot van de Syrische vluchtelingen.

De Turkse overheid heeft prijzenswaardige inspanningen geleverd, is de conclusie, maar de situatie van Syrische vluchtelingen is ondermaats, vooral buiten de officiële kampen, en dat is toch zowat 90 procent. Ze worden uitgebuit, komen moeilijk aan werk, er is veel kinderarbeid, er zijn nauwelijks kinderen die naar school gaan. Het lot van de niet-Syrische vluchtelingen is nog onnoemelijk precairder.

Sinds de vluchtelingencrisis hebben landen in heel Europa hekken gebouwd om de migranten tegen te houden. Griekenland bouwde al een hek aan de Turkse grens in 2012, Bulgarije volgde in 2013. Dat laatste land is nog steeds volop hekken aan het optrekken. Er zijn drie officiële grensovergangen tussen Turkije en Bulgarije. De twee meest westelijke worden het vaakst gebruikt door vrachtwagens en automobilisten. Migranten proberen er via allerlei voertuigen, tot ambulances toe, mee te glippen. Twee nachten geleden nog werden twintig migranten betrapt op een trein.

De meest oostelijke grensovergang, die van Malko Tarnovo, vormt het begin van een dun bevolkt, bergachtig en bosrijk gebied, de Stranzha, dat tot aan de Zwarte Zee loopt. Moeilijk tot bijna onmogelijk te bewaken. Tussen Turkije en Bulgarije loopt daar weliswaar een rivier, maar die staat in de zomer bijna droog. Een gedroomde plek dus voor smokkelaars om mensen ongezien de grens over te krijgen.

De helft van de illegale grensoverschrijdingen aan de Turks-Bulgaarse grens gebeuren daar, zegt de Bulgaarse grenspolitie. Er circuleren veel verhalen over uitgehongerde en onderkoelde migranten die in het onherbergzame en alleen nog in het door bejaarde keuterboertjes bewoonde gebied ronddolen.

De bewoners zien geregeld migranten, zeggen ze. Die krijgen heel wat te verduren. Een oude man (foto) vertelt ons dat de politie nog maar net de avond voordien een paar smokkelaars uit een naburig dorp heeft aangehouden. Ze hadden geld aangenomen van migranten om ze de grens over te smokkelen, en vervolgens de migranten verklikt aan de grenspolitie. Ze deden zich voor als een van de verschillende burgerpatrouilles die in het grensgebied op vluchtelingen jagen.

Begin april wekte een filmpje van zo’n patrouille internationale verontwaardiging. Militair uitgedoste burgers houden een paar doodsbange Afghanen tegen de grond, hun handen geboeid met strips, en blaffen ze toe dat ze terug naar Turkije moeten.

We hadden een afspraak met de leider van die groep, die zichzelf de Brigades ter Verdediging van Vrouwen en het Geloof noemt. Alleen al over die naam had ik graag wat meer willen weten. Maar op het moment van de afspraak komt de man niet opdagen, en neemt hij zijn telefoon niet meer op. Er loopt intussen een gerechtelijk onderzoek naar hem, misschien heeft zijn advocaat hem aangeraden toch maar niet met de media te praten.

Maar zulke patrouilles zijn niet zo moeilijk te vinden. De leider van de Organisatie ter Bescherming van de Bulgaarse Burgers (foto) wil wel met ons praten. Hij beweert dat dat een sociale hulporganisatie is, één à twee keer per week trekken ze op wandeltocht door de Strandzha-bossen, waarbij ze nu eenmaal op groepen migranten stuiten. Ze geven ze te eten en te drinken, zegt hij, en roepen dan de grenspolitie. De messen en bijlen die ze bij zich dragen dienen alleen om zich een weg te banen door het bos, zegt hij.

Wat ze doen, is gewoon onbaatzuchtig dienstbetoon aan de staat, zegt hij, want de politie heeft te weinig mensen en middelen, en de bange burgers, die vrezen dat ze beroofd, vermoord of verkracht zullen worden door de migranten, hebben hulp nodig. En last but not least: je weet maar nooit dat je een terrorist stopt die anders een aanslag zou plegen in West-Europa.

De Bulgaarse overheid pakt de burgerpatrouilles die hun boekje te buiten gaan intussen iets harder aan. Ze mogen geen mensen aanhouden, uiteraard niemand mishandelen. Maar zulke groepen zijn niet verboden en ze zijn een welkome hulp voor de politie, zegt Radoslav Sotirov, het hoofd van de Bulgaarse grenspolitie. Er is ook een brede informatiecampagne geweest om de lokale burgemeesters en burgers te informeren over het profiel van de illegale migranten en er zijn speciale telefoonnummers om ze te melden bij de autoriteiten.

Bovenop de verhalen over de burgerpatrouilles melden mensenrechtenorganisaties ook geregeld klachten over brutaal tot zelfs gewelddadig gedrag bij de Bulgaarse (en ook Turkse) grenspolitie. Sotirov bevestigt dat er klachten zijn, maar volgens hem is brutaal politieoptreden vooral een reactie op agressie van de migranten zelf, die daartoe aangezet worden door de smokkelnetwerken. Netwerken met enorme financiële middelen, zegt hij, die enorm wendbaar zijn en inspelen op de kleinste verandering.

Bulgaarse grenswachten, volgens Sotirov onderbetaald, zijn niet ongevoelig voor dat geld. De vele klachten over corruptie worden onderzocht door een speciale dienst van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook de oude man in het grensdorp vertelt dat de smokkelaars de politie betalen om migranten door te laten. We doen wat we kunnen met de middelen die we hebben, zegt de Bulgaarse grenspolitie. Maar dat is niet genoeg. We hebben meer geld en meer manschappen nodig, zegt Sotirov. Vertelt u dat maar eens aan Europa.