Pools Grondwettelijk Tribunaal verwerpt wet die eigen werking hervormt

Het Grondwettelijk Tribunaal is de hoogste rechtsinstantie in Polen en het moet waken over de scheiding der machten en de grondwettelijkheid van nieuwe wetten.

De conservatieve partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) beschouwt het tribunaal als een bolwerk van de oppositie dat de hervormingen van de regeringspartij dreigt af te remmen. Sinds PiS verleden jaar een meerderheid in het parlement behaald heeft, heeft de partij herhaaldelijk geprobeerd de werking van het tribunaal te hervormen. Ze wil onder meer de volgorde waarin zaken gehoord worden, veranderen en PiS heeft ook drie benoemingen van het vorige parlement voor rechters in het hof geschrapt en haar eigen kandidaten naar voren geschoven.

Critici zeggen dat de hervormingen en benoemingen de bedoeling hebben het hof vol te stoppen met PiS-aanhangers en het onmogelijk te maken dat het hof nieuwe wetten die op stapel staan, zou verwerpen.

In zijn arrest over de hervormingen zegt het hof dat de wijzigingen ongrondwettelijk zijn en dat ze een inbreuk vormen op de regels voor de benoeming van rechters, toelaten dat de werking van het hof geblokkeerd wordt, toelaten dat de regering weigert de uitspraken van het hof openbaar te maken en een kalender opleggen in verband met de zaken die het hof behandelt.

"Het Grondwettelijk Tribunaal waakt over de scheiding der machten, en het kan niet de mogelijkheid verliezen om te handelen", zei rechter Andrzej Wrobel in zijn commentaar op het arrest.

De regering had de uitspraak van het tribunaal al verworpen nog voor ze bekend was gemaakt. De regering zei dat het hof de nieuwe regels nu al moet volgen om tot een bindende uitspraak te komen. Het hof zei daarop dat het geen uitspraak kon doen over een wet op basis van die wet zelf.

De leider van PiS, Jaroslaw Kaczynski, had woensdag gezegd dat de beslissingen van het hof geen "grondwettelijke grond" hadden en "privédaden" waren "waaraan men geen enkele kracht van wet kan geven".

Kaczynski heeft geen enkele functie in een instelling van de staat, maar hij wordt algemeen beschouwd als het brein achter de conservatieve hervormingen in Polen. Hij heeft aangekondigd dat de regering werkt aan nieuwe wetgeving "die het tribunaal definitief er toe zal brengen zich aan te passen aan de grondwet en zich aan het werk te zetten".

De oppositie zegt dat als het tribunaal de nieuwe regels volgt, het verplicht zal zijn om de drie door de PiS gesteunde kandidaat-rechters te aanvaarden, hoewel het al beslist heeft dat hun benoeming illegaal was. Dat zou ook de aanwerving verhinderen van drie rechters die door het vorige parlement benoemd zijn, maar die president Andrzej Duda, een trouwe bondgenoot van PiS, weigert in te zweren.

Tijdens de bekendmaking van de uitspraak van het tribunaal hadden zich enkele honderden aanhangers van de oppositie voor het gebouw verzameld om de rechters hun steun te betuigen (kleine foto).

De Europese Unie en burgerrechtenbewegingen in Polen en elders beschuldigen PiS ervan de rechtsstaat en de mensenrechten aan te tasten met de hervormingen. Ze zeggen dat de bevoegdheden van het tribunaal zodanig uitgehold worden, dat het niet meer in staat is om controle uit te oefenen op de werking van de regering, wat een schending is van het democratische principe van de scheiding der machten. 

Dat heeft de EU ertoe gebracht verleden maand een nooit eerder voorgekomen stap te zetten en Polen te waarschuwen met een reeks "aanbevelingen in verband met de rechtsstaat". Polen kreeg drie maanden de tijd om de crisis op te lossen, zo niet dreigt de EU met sancties, die kunnen uitmonden in het opschorten van het Poolse stemrecht of het bevriezen van de Poolse EU-fondsen.

De Poolse regering noemde die stap "voorbarig" en betwist de bevoegdheid van de Europese Commissie in dit dossier.

Ook Washington, de trouwste bondgenoot van Polen, heeft al herhaaldelijk zijn bezorgdheid uitgesproken over de zaak. Verleden maand riep president Barack Obama, die in Polen was voor een NAVO-top, de Poolse regering nog op om meer te doen om uit de impasse te geraken.

De Raad van Europa, waarvan de uitspraken niet bindend zijn maar wel een zeker gewicht hebben bij de Europese Commissie, heeft dan weer aanbevolen om de drie rechters die door het vorige parlement benoemd zijn, op te nemen in het tribunaal.

Het is niet duidelijk hoe de impasse tussen de regering en het hof kan opgelost worden tegen oktober, als de deadline van de EU verstrijkt. Deze laatste uitspraak van het tribunaal komt nu op een lijst met 22 eerdere arresten die de regering weigert te erkennen.

Experts zeggen dat dit kan leiden tot een splitsing in het rechtssysteem in Polen, aangezien sommige staatsinstellingen, waaronder ook lagere rechtbanken, zeggen dat ze de arresten van het tribunaal, ook de uitspraken die door de regering gewraakt zijn, erkennen en navolgen, tegen de wil van de regering in.