Machtswisseling in het laatste keizerrijk

Keizer Akihito is 82 en zit al sinds januari 1989 op de troon. Dat lijkt hem voldoende en daarom is de keizer wegens zijn hoge leeftijd en gezondheidsproblemen bereid tot troonsafstand. Op zich lijkt dat geen probleem, want het keizerlijk paar heeft drie kinderen: kroonprins Naruhito, zijn broer Akishino en prinses Nori.

Opvolging verzekerd, ware het niet dat de grondwet geen bepalingen bevat over troonsafstand. Die grondwet dateert uit 1947 en kwam er onder controle van de Amerikaanse bezettingsmacht. Die wet voerde een parlementaire democratie in en beperkte de macht en invloed van de keizer tot een zuiver ceremoniële functie.

Aan troonsafstand werd toen blijkbaar niet gedacht, evenmin als bij de vorige grondwet die in 1889 een sterk keizerlijk regime had gevestigd. Om te vermijden dat keizers toen tot ontslag gedwongen zouden worden door machtige hofdignitarissen, generaals of politici werd toen ook niets gezegd over aftreden. Een keizer als goddelijk symbool van de natie bleef op de troon tot zijn overlijden.

Bovendien gaat de opvolging enkel in mannelijke lijn, dus niet enkel een man op de troon, maar het keizerschap kan ook niet geërfd worden via moederskant. De 56-jarige kroonprins Naruhito en kroonprinses Masako hebben een dochter Aiko (foto in tekst), maar geen zonen. Nog niet meteen een probleem, want de broer van kroonprins Akishino heeft twee dochters en een zoon, prins Hisahito. Die laatste is dus de derde in lijn voor de opvolging.

Erg veel mannelijke opvolgers zijn er niet in de keizerlijke familie, die beweert terug te gaan tot Jimmu, die in 600 voor Christus de eerste keizer van Japan geworden zou zijn, aldus de legende.

Opvallend is wel dat volgens de traditie alle Japanse keizers uit diezelfde dynastie zouden zijn voortgekomen, die volgens de shinto-religie zou afstammen van de zonnegodin Amaterasu (schilderij in tekst). Dat goddelijke karakter van het keizerschap is officieel pas opgeheven in 1945. De eerste tientallen keizers worden als mythisch beschouwd, pas vanaf keizer Keita (507-531 na Christus) zijn er duidelijke historische gegevens. Huidig keizer Akihito is officieel de 125e van zijn familie die op de "Chrysanten Troon" zit.

Wie de Japanse geschiedenis kent, kan twee zaken vaststellen waar de laatste twee grondwetten problemen maken die er duizenden jaren lang niet waren. Zo zijn er tal van voorbeelden van keizers die tijdens hun leven aftraden om hun zoon op de troon te zetten. Dat gebeurde vaak om een ordentelijke en gecontroleerde machtsoverdracht mogelijk te maken. Dus -als je dan toch van traditie houdt- waarom zou de huidige keizer dat niet doen?

Anderzijds zijn er minstens zeven vrouwelijke keizers geweest die -niet als echtgenote, maar als staatshoofd- op de troon hebben gezeten. Dat was vooral het geval in de zesde tot de achtste eeuw, maar de laatste keizerin Go-Sakuramachi regeerde tussen 1762 en 1771.

Regeren is veel gezegd, want het keizerschap in Japan was doorgaans -net zoals nu- eerder een ceremoniële en religieuze functie. Zeker van de 11e tot de 19e eeuw lag de politieke macht in handen van militaire leiders, de shoguns, terwijl de vergoddelijkte keizers achter een scherm van protocol werden weggemoffeld in paleizen in de oude stad Kyoto. 

Pas in 1867 maakte de "Meiji Restauratie" een einde aan dat systeem en werd de politieke macht teruggetrokken naar het keizerlijk hof, dat ging resideren in de huidige hoofdstad Edo of Tokio, tenminste tot 1945.

Keizer Akihito zal dus zijn troonsafstand aankondigen, maar die is nog niet voor meteen. Een wijziging van de huidige grondwet dient zich aan om dat mogelijk te maken.

De discussie over een wijziging van een wet op de opvolging woedt evenwel al jaren en leidt tot verhitte discussies. De conservatieve Liberaal-Democratische Partij van premier Shinzo Abe gruwt van het idee van een opvolging in vrouwelijke lijn.

Een troonsafstand -zeker als de keizer er zelf om vraagt- is wellicht wel te pruimen voor de conservatieve elite die de politiek in Tokio beheert. Het is hoe dan ook een heikel onderwerp in een land dat prat gaat op de oudste dynastie ter wereld en zich als enige overgebleven keizerrijk ter wereld promoot. De grondwet van 1947 stelt uitdrukkelijk dat "de keizer het symbool is van de staat en van de eenheid van het volk". Voor veel Japanners -conservatief of niet- is de keizer of "tenno" ("Hemelse Soeverein") niets of minder dan dat: het symbool van hun land in de wereld.