Politieke metamorfose na verkiezingen van de herkansing?

Na de stembusgang van eind vorig jaar is het traditionele duopolie in de Spaanse politiek gesneuveld door de intrede van twee nieuwe spelers: het linkse Podemos en het rechts-liberale Ciudadanos. Mede daardoor zijn noch premier Mariano Rajoy (PP) noch PSOE-leider Pedro Sanchez erin geslaagd een nieuwe regering op de been te brengen - beide heren kunnen overigens nauwelijks samen door één deur -  en zat er voor koning Felipe niets anders op dan nieuwe verkiezingen uit te schrijven.

De herkansing van vandaag leidt mogelijk tot een nieuwe politieke metamorfose, want nu Podemos een alliantie is aangegaan met het linkse Izquierda Unida lijkt de positie van de socialistische PSOE bedreigd. Als we de peilingen mogen geloven, zou het nieuwe linkse blok "Unidos Podemos" ("Samen kunnen we het", nvdr.) de PSOE voorbijsteken en zelfs de Partido Popular op de hielen zitten. Als die score zich vertaalt in verkiezingsresultaten, zal de regeringsvorming beslist geen gemakkelijke klus worden.

Net daarom halen de traditionele partijen fel uit naar Unidos Podemos. De Partido Popular roept het schrikbeeld op van Cuba of Venezuela en waarschuwt voor toestanden zoals in het Griekenland van de Syriza-regering. De PSOE klopt zich op de borst dat ze de enige socialisten zijn.

Hoe dan ook hebben de traditionele partijen geen mooie erfenis achtergelaten en zit Spanje nu al jaren in een economisch moeras waaruit het maar niet lijkt los te raken, ondanks de monsterbesparingen van de regering-Rajoy. Vorig jaar bedroeg het begrotingstekort 5,2 procent, volgens het Internationaal Muntfonds te wijten aan een reeks fiscale cadeaus die de regering heeft uitgedeeld in aanloop van de stembusgang van december. De economie is sinds begin dit jaar lichtjes gegroeid (+0,8 procent), maar ook de werkloosheid is weer gegroeid tot 21 procent.

De rechtse Partido Popular van premier Rajoy, die in december al een rake electorale klap incasseerde, zou volgens de peilingen nog wat terrein verliezen en ongeveer 28 procent halen. De partij is gegroeid uit de Alianza Popular van Manuel Fraga Iribarne, ooit minister tijdens de Franco-dictatuur.

De reputatie van de PP is besmeurd door een hele reeks corruptieschandalen. In 2013 raakte bekend dat de penningmeester van de partij een systeem van illegale partijfinanciering op poten had gezet. Minister van Volksgezondheid Ana Mato moest opstappen omdat ze gedurende twee decennia geheime betalingen zou hebben ontvangen.

Begin dit jaar kwam de lokale partijafdeling in de regio Valencia ook in opspraak in verband met corruptie. Onder meer de voormalige burgemeester van Valencia bleek niet onbesproken, maar tot nu toe blijft ze buiten schot omdat ze parlementaire onschendbaarheid geniet.

Het schandalenlijstje is nog langer geworden, met affaires in Granada en de hoofdstad Madrid. Telkens gaat het om illegale partijfinanciering of corruptie bij de toewijzing van grote contracten. Oud-premier José Maria Aznar heeft dan weer een boete gekregen wegens belastingontduiking, terwijl José Manuel Soria uiteindelijk niet kon aantreden als minister omdat zijn naam wordt genoemd in het dossier van de Panama Papers.

Bij de PSOE, die andere traditionele partij, is het evenmin peis en vree, ondanks een oppositiekuur van vier jaar. Volgens de peilingen zouden de socialisten stranden op zo'n 21 procent.

Vooral de manier waarop partijleider Pedro Sanchez de politieke crisis heeft aangepakt sinds december is bij nogal wat PSOE-leden in het verkeerde keelgat geschoten. Onder meer Susana Díaz, presidente van de regio Andalusië, neemt hem kwalijk dat hij aanvankelijk in zee wilde gaan met Podemos. Ook een - uiteindelijk mislukt - coalitieakkoord met Ciudadanos is niet bij alle socialisten in goede aarde gevallen.

Pedro Sanchez wordt een gebrek aan zelfkritiek aangewreven. Zijn positie is verzwakt: zijn grote rivale Susana Díaz heeft hem al gewaarschuwd dat ze alleen maar tevreden zal zijn met winst voor de PSOE. Mocht dat niet lukken - en daar lijkt het toch wel op - dan dreigt de partij verder te verbrokkelen en gaan er mogelijk koppen rollen.

Na de electorale doorbraak van Podemos in december heeft partijleider Pablo Iglesias alle krachten links van de PSOE verenigd. Voor Podemos zelf betekent dit een verdere versterking, voor het kleinere Izquierda Unida (IU) een soort garantie dat de stemmen die het krijgt niet langer verloren gaan door een kiesstelsel dat systematisch grote partijen bevoordeelt.

De krachtenbundeling lijkt positief uit te draaien voor Iglesias en IU-leider Alberto Garzon, want hun alliantie "Unidos Podemos" doet het goed in de peilingen en scoort 24 à 25 procent. Dat is meer dan de PSOE.

Pablo Iglesias, die zijn non-conformistisch imago lijkt in te ruilen voor een soort staatsmansimago, laat zich graag ontvallen dat de huidige verkiezingen een soort tweede ronde zijn, na de "eerste ronde" van december vorig jaar. In die symboliek nemen de twee "groten" het nu tegen elkaar op: de PP en Unidos Podemos. Iglesias is naar eigen zeggen best bereid om Pedro Sanchez in zijn regering op te nemen als vicepremier: een geval van politieke grootspraak die de politieke krachtverhoudingen perfect verwoordt.

Het rechts-liberale Ciudadanos, die andere partij die in december op de politieke bühne verscheen, probeert zich te handhaven tussen de electorale demagogie en het electorale gespin. Maar echt in de schijnwerpers staat de partij van Albert Rivera niet echt.

Zelf zegt hij dat zijn partij zich aanbiedt bij de kiezer "zonder hamer en sikkel en zonder corruptie", een referentie naar de nieuwe linkse alliantie en naar de schandalen bij de PP. Daarmee geeft hij eigenlijk zelf aan dat de strijd wat hem betreft inderdaad tussen die twee gaat. Desondanks voorspellen de peilingen een kleine vooruitgang voor Ciudadanos.

Het volgende Spaanse parlement zal er hoe dan ook weer anders gaan uitzien, maar of dit alles de regeringsvorming zal vergemakkelijken, zal nog moeten blijken.