Brexit: is een "nee" ook echt een "nee"?

Stel: in het referendum op 23 juni stemt een meerderheid van de Britten voor een vertrek uit de Europese Unie. Dan stapt Groot-Brittannië dus onherroepelijk uit de EU. Ja toch? Of is het zo eenvoudig niet?

Als de Britten stemmen om in de EU te blijven, zoals premier David Cameron hoopt, is het simpel. Groot-Brittannië blijft bij de club, weliswaar met de aanpassingen en uitzonderingen die Cameron dit voorjaar na lange onderhandelingen met de andere lidstaten uit de brand kon slepen. De premier kan zijn termijn uitdoen en eurosceptici in de rest van Europa blijven verweesd achter.

Maar wat gebeurt er als de Britten ervoor kiezen om de EU te verlaten? Belangrijk om te weten is dat het referendum niet juridisch bindend is. Eigenlijk gaat het om een advies aan de regering. Nu, premier Cameron heeft wel stellig beloofd om de wil van het volk uit te voeren. “Een “neen” is een “neen”, er komen geen nieuwe onderhandelingen en een nieuw referendum”, zei hij in het Lagerhuis.

Zodus. Als de Britten stemmen voor een brexit, heeft Cameron geen andere keuze dan voor zijn ambtswoning in Downing Street nr. 10 een statement te maken waarin hij aankondigt dat de Britse regering de beslissing respecteert en de procedure zal opstarten om de EU te verlaten (onmiddellijk of over enkele maanden). Meteen zal dan ook de speculatie starten over zijn politieke toekomst en de rol die hij nog kan spelen in de “echtscheidingsprocedure”. Ex-burgemeester van Londen Boris Johnson staat klaar om de fakkel over te nemen als partijleider en premier.

AFP or licensors

Artikel 50

De procedure opstarten gebeurt door het inroepen van artikel 50 van het verdrag van Lissabon (2009). Dat -nooit eerder in de praktijk gezette- artikel regelt de uitstap van een lidstaat uit de Europese Unie. Het bepaalt dat het land formeel de EU op de hoogte moet brengen van de beslissing om eruit te stappen, waarna er twee jaar tijd volgt om te onderhandelen over de voorwaarden van het vertrek.

Die gesprekken over zeer complexe materie beloven uiterst moeilijk te worden, want de EU zal niet geneigd zijn om toegevingen te doen aan de Britten. Dat zou andere eurosceptische landen immers op ideeën kunnen brengen. Bovendien is het nog maar zeer de vraag wat de pro-Europese Schotten gaan doen in een dergelijk scenario.

De Britse regering geeft bijzonder weinig commentaar over wat er praktisch zal gebeuren bij een brexit-stem. Dat is begrijpelijk, want er is geen precedent. Het enige land dat ooit de EU verlaten heeft, is Groenland, na een referendum in 1982. Niet echt vergelijkbaar met een mogelijke uitstap van Groot-Brittannië. Daarnaast is het ook tactisch. De regering voert campagne voor een blijf-stem en benadrukt de risico’s van een stap in het onbekende.

Stokken in de brexit-wielen

Kan het Britse parlement nog stokken in de wielen steken als het brexit-scenario werkelijkheid wordt? In theorie wel. Er is een ruime meerderheid van parlementsleden die in de Europese Unie willen blijven. En zij moeten de wetgeving goedkeuren om de weg vrij te maken voor een brexit.

Het parlement kan evenwel de uitkomst van het referendum moeilijk negeren, dat zou neerkomen op politieke zelfmoord. Maar zeker als de uitslag heel nipt is (pakweg 50,5 procent die voor een brexit stemt), is het niet ondenkbaar dat de tegenstanders van de uitstap uit de EU zich niet zomaar opzij laten zetten door de voorstanders die hun agenda willen doordrukken.

Lord Astor, de stiefvader van Samantha Cameron, de echtgenote van de premier, ziet een blokkering door het parlement als een realistische optie. “Een uitstap uit de EU is niet realiseerbaar. Het referendum geeft enkel een advies. De regering, of ze nu nog geleid wordt door David Cameron of niet, zou een stemming in het Lagerhuis niet winnen”, zegt hij aan magazine The Spectator. Als alle oppositiepartijen besluiten om het referendum niet te volgen, zijn enkele eurofiele conservatieven genoeg om alles te blokkeren, is de redenering van de vooraanstaande Britse conservatief.

Een ander (en wellicht realistischer) scenario is dat de voorstanders van EU-lidmaatschap de beslissing van het referendum respecteren, maar dat ze eens de onderhandelingen lopen wel proberen om de impact te minimaliseren. “We zullen het mandaat van het referendum moeten respecteren, maar er is veel marge over hoe en wanneer we uit de EU stappen”, zegt een pro-EU-parlementslid aan The Guardian.

Binnen of buiten?

Een heel belangrijke vraag in dat verband is of Groot-Brittannië de Europese eengemaakte markt (de EEA) verlaat. Die maakt vrij verkeer van goederen en diensten mogelijk en is een van de hoekstenen van de Europese integratie. Het kan om buiten de EU te staan en toch lid te zijn van de interne markt, dat is bijvoorbeeld zo voor Noorwegen en IJsland, maar die landen moeten daarvoor wel betalen aan Europa, de Europese regels volgen en het vrij verkeer van personen toelaten.

En dat zijn net de zaken waar de brexiteers van af willen. De grenzen sluiten voor laaggeschoolde migranten uit Oost-Europa is dan geen optie bijvoorbeeld. Zij zijn voorstander van een vrijhandelsovereenkomst met toegang tot de Europese markt, maar zonder de eerder vermelde nadelen. Als de pro-Europese parlementsleden erop aandringen om bij de interne markt te blijven, kan dat dus tot grote moeilijkheden leiden.

Zowel tijdens als na de onderhandelingen kan het pro-EU-kamp zich laten horen, want als het tot een “scheidingsakkoord” komt over enkele jaren, zal dat eveneens door het parlement moeten worden goedgekeurd.

Er is nu al speculatie over een scenario waarbij een brexit-stem, zeker als de uitkomst heel nipt is, tot nieuwe verkiezingen zou leiden (nu zijn die pas in 2020). In de onzekerheid van een Groot-Brittannië “post-brexit”, met mogelijk ook economische gevolgen die zich laten voelen, zou een nieuwe regering dan kunnen beslissen om alles terug te draaien, of om een nieuw referendum te organiseren.

AFP or licensors

Conclusie

Een brexit kan niet van vandaag op morgen. Als de Britten ervoor kiezen om uit de EU te stappen, start een proces van lange duur met een onzekere uitkomst. In de komende jaren is dan veel mogelijk. De uitslag van het referendum kan niet genegeerd worden, maar het is geen garantie dat het effectief tot een brexit komt.

Meest gelezen