IS tussen hamer en aambeeld

Twee jaar lang leek niets de terroristen van IS te deren. Hun strijders rukten in alle richtingen op en noch het Iraakse noch het Syrische leger leek de oprichting van een grensoverschrijdend "kalifaat" in de weg te kunnen staan. De bewering dat Allah aan hun kant stond, leek vele radicale moslims te overtuigen.

Het kan echter verkeren. Dat begon al toen de Amerikaanse luchtmacht eerst in Irak en daarna ook in Syrië begon met bombardementen tegen IS, niet enkel tegen strijders op het terrein, maar ook tegen olie-installaties en smokkelroutes langs waar IS aanhangers, strijders, wapens, olie en andere smokkelwaar kon aanvoeren.

Het heeft tijd gekost, maar sinds begin dit jaar heeft dat effect en zit IS duidelijk kort bij kas. De lonen voor de strijders zijn gehalveerd en dat door een beweging die tot voor kort met geld kon gooien. 

Op de grond slaagden Iraaks-Koerdische troepen erin om IS terug te dringen rond Sinjar en de omgeving van Mosul, de tweede stad van Irak, die sinds juni 2014 in handen van de terreurbende was. Het Iraakse leger verbleekte daarbij, maar kon uiteindelijk dan toch Tikrit -een bolwerk van ex-dictator Saddam Hoessein- en later Ramadi in de westelijke provincie Anbar heroveren. Intussen is ook Fallujah -een bolwerk van radicale soennieten en de eerste stad in Irak die in handen van IS viel- grotendeels heroverd door het Iraakse leger.

Is de val van Fallujah dan een klap voor IS, dan geldt dat ook voor het front in buurland Syrië. Vorig jaar beet IS zijn tanden stuk op het Syrisch-Koerdische verzet in de slag om de grensstad Kobanê, toen "het Stalingrad van IS" genoemd. Die bewering bleek een feit, want sindsdien is IS steeds verder teruggedreven door de Syrisch-Koerdische militie YPG, die opereert met Amerikaanse luchtsteun.

Enkele maanden geleden smeedden de VS een coalitie tussen de Syrische Koerden en andere gewapende Arabische en Assyrische milities die de handen in elkaar sloegen in de Syrische Democratische Krachten (SDF). Die groep heeft nu het grootste deel van het grensgebied met Turkije in handen gekregen en snijdt nu IS af van Turkije waarlangs de terreurgroep bevoorraad wordt. Tegelijk wordt zo ook de kern gelegd van een autonoom (of misschien meer dan dat) Syrisch-Koerdistan.

Intussen rukken de Syrische Koerden ook op in de richting van al-Raqqa, de officieuze hoofdstad van IS in het noordoosten van Syrië. Er is blijkbaar een "race naar Raqqa" bezig, want vanuit het westen komt het Syrische regeringsleger -gesteund door de Russische luchtmacht- vanuit het eerder heroverde Palmyra aanzetten richting Raqqa.

En er is nog slecht nieuws voor IS. De nieuwe eenheidsregering die onlangs in Libië gevormd is, stuurt haar troepen nu veel efficiënter af op IS. Die troepen hebben nu Sirte, een bolwerk van IS in het centrum van het land, heroverd op de terreurgroep. Dat gebeurt net op een ogenblik dat IS bezig was het overbrengen van strijders en kopstukken vanuit Irak en Syrië naar Libië. Dus ook op dat derde front wordt IS geen rust gegund.

Er zijn ook berichten dat leiders van IS begonnen zijn om Raqqa te verlaten. De vrees voor Amerikaanse gerichte bombardementen zit er fors in. De voorbije maanden zijn VS-vliegtuigen en drones er met stijgend succes in geslaagd om toplui van IS te doden. Amerikaanse "special forces" zijn ook een paar keer met succes achter IS-linies geland om er kopstukken van de terreurgroep uit te schakelen.

Dat kan enkel als de VS goede inlichtingen krijgen over hun doelwitten en blijkbaar zijn veel mensen in IS-gebied bereid om die te leveren ondanks de risico's.

De geheime politie van IS reageert met erg brutale executies van iedereen die ervan verdacht wordt om informatie door te spelen. Dat leidt tot een paranoia en het willekeurig doden van iedereen die verdacht wordt of zelfs maar over een smartphone beschikt.

IS ontziet daarbij de eigen rangen niet en steeds meer IS-leden worden daarbij geëxecuteerd op erg brutale manieren. Zo zouden sommigen onder hen in vaten met zuur gegooid zijn als afschrikking. Uit reactie zouden sommige IS-strijders dan deserteren, iets wat zich steeds meer voordoet in Irak en Syrië. Dat doet denken aan gelijkaardige interne afrekeningen op het einde van het nazi-regime of dat van de Rode Khmer in Cambodja in 1978.

Dat wil natuurlijk nog niet zeggen dat IS nu al verslagen is. Mosul, een grootstad met meer dan een miljoen inwoners in Noord-Irak, is nog altijd in hun handen en IS controleert nog altijd grote gebieden, weliswaar zonder veel grote steden.

De terreurgroep zal ook niet zonder meer van het toneel verdwijnen en als dat zo mocht zijn, is de kweekvijver van extremistisch moslimfundamentalisme niet verdwenen. Zo is IS eerder ontstaan uit een afscheuring van Al Qaeda, dat overigens ook niet helemaal verdwenen is en hoopt te profiteren van de tegenslagen van IS. Het is ook niet uitgesloten dat nieuwe terreurgroepen de rol van IS en Al Qaeda willen overnemen. 

Een ineenstorting van het "kalifaat van IS" zou psychologisch wel een zware klap zijn voor de jihad-ideologie, maar zolang de instabiliteit in het Midden-Oosten blijft regeren, is een IS 2.0 -of hoe de opvolger ook mag heten- nooit uit te sluiten.