Het meisje en de viool in Idomeni

Bij mijn tweede bezoek aan Idomeni heb ik haar ontmoet. Zij heeft mij gevonden. Een viool was wat ons samenbracht.

(lees verder onder de foto)

Bij dat tweede bezoek, op mijn laatste dag daar, we hadden net ons laatste verhaal voor de radio gemaakt, zag ik iemand met een vioolkist voorbijlopen. Viool speel ik al sinds mijn zevende, maar Idomeni was wel de laatste plek waar ik er een dacht te zullen zien. En dus holde ik achter de man met de kist aan. Hij bleek een Amerikaanse vrijwilliger, voormalig marinier, woonde in Hongarije en was meegekomen met een troep vrienden die in het kamp eten kwamen uitdelen. Zijn viool had hij meegenomen.

Terwijl we stonden te praten kwam van over de wei waar tientallen tentjes kriskras door elkaar stonden een prachtig meisje naar ons toegelopen. Haar ogen glinsterden toen ze op de vioolkist wees. “Is dat een viool?” vroeg ze. “Ik speel al sinds mijn tiende.”

Verwonderd over zoveel toeval liepen we met haar mee naar de tent waar ze sliep. Zeker honderd mensen opeengepakt, in stapelbedjes tegen elkaar aangeplakt, zo sliep ze, met haar drie zusjes en haar moeder. Haar vader was al in Duitsland. Ze waren een dag nadat de grens geleidelijk aan dichtging aangekomen in Idomeni. Een dag te laat.

Allebei hebben we in die grote tent viool gespeeld, haar kleine zusje zong een Koerdisch liedje. De hele tent stond rondom ons. Ik maakte een filmpje en nam de hele scène op voor de radio. “I’m so happy,” zei ze.

Bijna drie maanden later ben ik haar en haar familie opnieuw gaan opzoeken. Enji, Sidra, Rama, Siham en hun moeder. De meisjes zijn 16, 15, 14 en 9. Net als bijna alle andere mensen in Idomeni zitten ze al meer dan drie maanden vast aan de grens. Net als heel veel anderen daar hebben ze al familie in West-Europese landen, die ze vaak al een jaar niet meer hebben gezien.

De meisjes missen hun vader ontzettend. De moeder huilt als ze haar man aan de telefoon krijgt. Elke dag bellen ze, zo vaak ze kunnen. Als het wifi-netwerk niet platligt tenminste. De telefoontjes met hun vader zijn de lichtpunten in hun dag. Een ander lichtpunt is de muziek. Enji speelt viool, Sidra gitaar, Rama bouzouki, en Siham zingt. Dankzij vrijwilligers hebben ze nu elk een instrument. Ze spelen elke dag.

De instrumenten zijn intussen beschadigd geraakt toen de familie een poging ondernam om toch nog de grens over te steken. Met honderden zijn ze die dag door een rivier gewaad, het tafereel had iets bijbels. Het was op alle journaals te zien. Nog diezelfde avond zijn ze opgepakt door de Macedonische politie en terug naar het kamp gebracht. Terug naar af. Drie vluchtelingen zijn die dag in die rivier verdronken.

Enji en haar familie hebben donderdag een afspraak op de Duitse ambassade in Athene. Geregeld door hun vader en zijn advocaat in Duitsland. Het gesprek gaat over een mogelijke gezinshereniging. Die afspraak geeft hen de hoop waarmee ze zich voorlopig rechthouden.

De overgrote meerderheid van de vluchtelingen in het kamp heeft die strohalm niet. Al meer dan drie maanden zitten ze vast. De hoop dat de grens nog ooit zal opengaan is voor iedereen zo goed als vervlogen. Wat de alternatieven zijn is totaal onduidelijk. Niemand weet wat er met de vluchtelingen die in Griekenland vastzitten zal gebeuren, ook niet nu het kamp geleidelijk ontruimd wordt en de mensen naar andere, officiële kampen worden overgebracht.

Wie na 20 maart op de Griekse eilanden is aangekomen moet terug naar Turkije, en in ruil voor elke Syriër die terug moet, wordt er een Syriër uit Turkije naar Europa gevlogen. Dat is de kern van het akkoord tussen de EU en Turkije. Maar de uitwisseling gaat tergend traag. Intussen is de Balkanroute wel dicht, en steken beduidend minder vluchtelingen nog de zee over naar Griekenland. Iedereen blij. Of toch in Europa.

Intussen houdt ook Turkije zijn grens met Syrië dicht. Syrische oorlogsvluchtelingen blijven dus ofwel vastzitten in Turkije, waar ze in kampen zitten of vaker nog daarbuiten – als ze al kunnen werken worden ze volgens alle verhalen die ik heb gehoord ernstig uitgebuit. Ofwel blijven ze vastzitten aan de Turks-Syrische grens, aan de foute kant nog wel, waar ze bestookt worden door IS of Al Nusra, het Syrische Al Qaeda.

En dan is er nog het Europese relocatieplan. 160.000 vluchtelingen zouden volgens een afgesproken verdeelsleutel door de EU-lidstaten worden opgenomen. 1.500 zijn er al effectief opgenomen. Tegen die snelheid kan het nog tientallen jaren duren voor de Syriërs die in Griekenland vastzitten ergens geraken. Veel perspectief wordt hun dus niet geboden. De wanhoop in Idomeni was dan ook bijzonder groot.

Velen stelden hun hoop op smokkelaars. Op de eerste dag van ons verblijf zagen we een familie terugkomen van een vergeefse vlucht naar Macedonië. 13 uur hadden ze gestapt, ze liepen op blote voeten omdat hun gezwollen voeten niet meer in hun schoenen konden. De Macedonische politie had hen al na een 1 nacht weer de grens over gezet.

De 21-jarige Samir uit Iraaks Koerdistan is al 8 keer de grens overgestoken. Twee keer is hij tot in Servië geraakt, zes keer werd hij al tegengehouden in Macedonië. Hij gelooft dat hij het alleen wel kan halen, maar wil zijn familie niet achterlaten in Griekenland.

Idomeni was het zoveelste kamp waarin hij in zijn jonge leven al terechtgekomen is. Toen hij 8 was brak in Irak de oorlog uit. Later verbleef hij twee jaar in een kamp in Turkije. Nu zit hij al drie maanden vast in Idomeni, vandaag of een van de volgende dagen verhuist hij ongetwijfeld naar het volgende kamp in de rij. Ook hij speelt muziek. Hij droomt van een gewoon leven. Studeren, muziek spelen, werken, een auto kopen. Gewone dingen. Een leven zoals iedereen, zegt hij.

Het antwoord dat Europa en de VN bieden aan deze vluchtelingen is zeer ontoereikend. Vandaag is een nieuwe stap genomen in dat antwoord. Idomeni wordt ontruimd, en iedereen moet nu noodgedwongen verhuizen naar andere, officiële kampen. Het leven daar is zeker niet altijd beter dan in Idomeni – dat heb ik zelf in verschillende kampen kunnen vaststellen. En als ze daar zijn, moeten ze opnieuw wachten. Wachten tot Europa hen opneemt. Wachten tot ze gezinshereniging krijgen.

Hoe lang ze moeten wachten? Niemand die het weet. Toch wel enkele maanden, zegt de VN aan de vluchtelingen daar. Dat het ook misschien wel jaren kan duren zegt niemand. Maar mensen die al zoveel hebben meegemaakt, draai je niet zomaar een rad voor de ogen. Niemand die ik in Idomeni heb ontmoet gelooft Europa nog. Niemand gelooft de VN nog. Verschillende mensen die ik sprak, overwegen zelfs ernstig om terug te keren naar Syrië. Nog liever thuis in oorlog dan in totale onzekerheid.

Vanavond zendt "Terzake" een repo uit van het laatste bezoek van onze ploeg aan Idomeni. Vanaf 20 uur op Canvas.