Nederland stemt over EU-verdrag met Oekraïne, of toch niet écht

"Bent u voor of tegen de wet tot goedkeuring van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne?": dat is de vraag die de Nederlandse burger krijgt voorgeschoteld. Merkwaardig, want het associatieverdrag waarover sprake dateert van vorig jaar en is al voor een deel in werking getreden. Bovendien is Nederland maar één van de 28 EU-lidstaten die het verdrag mee hebben ondertekend.

Het verdrag gaat over nauwere handelsbetrekkingen tussen Oekraïne en de EU en is eigenlijk een instrument om de voormalige Sovjet-republiek verder los te weken uit de Russische invloedssfeer en binnen te leiden in de club van Europese parlementaire democratieën.

Het referendum in Nederland is een initiatief van de website GeenStijl, het Burgercomité EU en het Forum voor Democratie. Zij zien de discussie over het associatieverdrag als breekijzer om het Nederlandse lidmaatschap van de Europese Unie zelf ter discussie te stellen. Voor hen gaat het dus niet over Oekraïne, maar eigenlijk over een zogenoemde "nexit". Maar over dat laatste kan de Nederlander zich vandaag dus niet uitspreken.

De Nederlandse premier Mark Rutte werpt zich op als fervent voorstander van het verdrag met Oekraïne. Volgens hem versterkt het de handelsbetrekkingen en kan het tot meer welvaart en stabiliteit in Oekraïne leiden. Het is zeker geen eerste stap naar EU-lidmaatschap van het land, aldus de premier.

De voorbije week hebben heel wat ministers van zijn regering zich uitgesloofd om het associatieverdrag overal ten lande te verdedigen. Er is Rutte veel aan gelegen dat een meerderheid voor het verdrag stemt, want bij een "nee" krijgt hij het ongetwijfeld warm onder de voeten.

De regering hoeft geen rekening te houden met een "nee" - het referendum is niet bindend - maar anderzijds zou het van weinig democratisch besef getuigen, mocht ze zo'n uitslag negeren en overgaan tot de orde van de dag. Ministers houden tot nader order de kiezen op elkaar als ze wordt gevraagd naar wat de regering van plan is na het referendum.

Anderzijds lijkt het weinig vanzelfsprekend dat Nederland als enig EU-lid zou terugkomen op eerder aangegane engagementen, zeker omdat het land momenteel het voorzitterschap van de Unie waarneemt.

323 pagina's telt het associatieverdrag. Het hoeft geen betoog dat de gemiddelde kiezer die turf niet heeft gelezen. Weet hij dan wel waarover hij vandaag stemt?

Voor sommigen gaat het inderdaad over Oekraïne, anderen zien het breder, op het niveau van de Europese Unie zelf. Heel veel kiezers snappen niet echt waarover het gaat, en de campagne lijkt hen ook niet altijd wijzer te maken. Het hoeft geen betoog dat veel kiezers gewoon thuis zullen blijven: omdat Oekraïne een ver-van-mijn-bed-show is, of uit strategische overwegingen (hopen op een lage opkomst en een ongeldig referendum, nvdr.).

Recente peilingen geven aan dat meer dan 30 procent van de kiezers wel degelijk zullen stemmen, en dat een kleine meerderheid van hen tegen zal stemmen. Afwachten hoe de Haagse politiek dit signaal zal interpreteren en of premier Mark Rutte en zijn regering hun geloofwaardigheid zullen weten te bewaren.