De prinses en de Duitser: 50 jaar Beatrix en Claus

Meer dan dertien jaar moet prinses Beatrix van Nederland hem intussen missen: Claus, de man die zesendertig jaar aan haar zijde heeft gestaan tot zijn dood in 2002. Nog steeds vermeldt ze hem veelvuldig in toespraken en gesprekken. Zo ook tijdens haar afscheidsrede als koningin op 29 april 2013, aan de vooravond van haar troonsafstand. “Wellicht zal de geschiedenis uitwijzen dat de keuze voor deze echtgenoot mijn beste beslissing is geweest”, zei ze toen.

Nochtans zijn veel Nederlanders weinig opgezet met haar keuze wanneer het Hof op 28 juni 1965 bekendmaakt dat de toenmalige kroonprinses met Von Amsberg plant te trouwen. WO II ligt op dat moment nog vers in het geheugen. Dat Beatrix haar toekomstige onderdanen een Duitser presenteert, schiet velen dan ook in het verkeerde keelgat. Bovendien blijkt uit een zogenoemd “antecedentenonderzoek” dat Claus tijdens de oorlog lid van de Hitlerjugend is geweest én later ook in het Duitse leger heeft gediend, zij het onvrijwillig.

Toch drukt Beatrix haar wil door. De prinses is verliefd, tot over haar oren. Haar aanstaande heeft ze dik twee jaar eerder op oudejaarsavond op een feestje ontmoet. Later zien ze elkaar opnieuw op een huwelijk. Van dan zoekt Claus Beatrix steeds vaker op in het kasteel Drakensteyn, haar woonplaats.

Journalisten krijgen lucht van deze bezoekjes. Zo ook fotograaf John de Rooy. Op 1 mei 1965 stelt hij zich verdekt op aan de rand van het kasteeldomein. Plotseling ziet hij hoe prinses Beatrix hand in hand met een onbekende man een wandeling maakt. Snel maakt hij twee foto’s. Even later passeren ze vlak bij hem. Opnieuw maakt hij foto’s, maar deze keer verraadt het geluid van zijn camera zijn aanwezigheid. Verschrikt laten Beatrix en de man elkaars hand los, maar het kwaad is geschied.

De Rooy legt de foto’s voor aan De Telegraaf, zijn belangrijkste werkgever. De krant wil ze echter niet publiceren zonder te weten wie de man op de foto’s is. De hoofdredacteur toont ze daarom aan kersvers minister-president Jo Cals. Hij valt uit de lucht en contacteert op zijn beurt de toenmalige koningin Juliana. Veel wijzer maakt dit hem niet: Beatrix weigert halsstarrig de naam van de man te verklappen.

Dagen gaan voorbij. Cals dringt aan bij het Hof, zonder resultaat. Tot Juliana hem op 5 mei, Bevrijdingsdag, ten langen leste de naam onthult: Claus von Amsberg. Cals’ ergste vrees komt uit: het is een Duitser.

Merkwaardig genoeg is het Nederlandse volk op dat moment nog steeds in het ongewisse over het bestaan van Claus. De Telegraaf heeft de foto’s immers nog altijd niet gepubliceerd. Omdat de hoofdredactie maar geen officiële bevestiging over de identiteit van de mysterieuze man te pakken krijgt, gooit ze het over een andere boeg. Ze speelt de foto’s door naar de Daily Express in het Verenigd Koninkrijk die ze op 6 mei 1965 op de voorpagina plaatst.

De bal gaat aan het rollen. De Duitse krant Bild Zeitung weet Claus te identificeren. Dat brengt de Nederlandse radiomaker Henk Terlingen dan weer op ideeën. Hij belt in het rond en ontdekt zo het adres van Claus in Duitsland. Om 4 uur ’s ochtends belt hij hem op… en Claus neemt op. Slaperig bevestigt hij dat hij Beatrix kent. Heel Nederland luistert enkele uren later op de radio naar een transcriptie van het gesprek.

In de weken die volgen blijkt dat Beatrix de touwtjes stevig in handen wil houden én zelf een heel draaiboek voor haar huwelijk klaar heeft. Minister-president Cals staat erbij en kijkt ernaar. Wanneer hij de Nederlandse inlichtingendiensten vraagt de achtergrond van Claus uit te pluizen, blijken ze dat al weken eerder op vraag van het Hof te hebben gedaan. Een datum om de verloving bekend te maken, hoeft hij ook al niet te bedenken: Beatrix schuift zelf 28 juni naar voren.

Tijdens een ongeziene rechtstreekse (!) tv-uitzending kan journalist Herman Felderhof en na hem ook een journalist van de BBC prinses Beatrix, Claus, koningin Juliana en haar man prins Bernhard die dag honderduit vragen stellen over hun relatie en hoe die tot stand is gekomen. Claus neemt zelf het woord en spreekt de Nederlandse bevolking in haar eigen taal toe. Vragen over zijn Duitse afkomst gaat hij niet uit de weg. Beatrix glundert en grapt dat ze de tuin van kasteel Drakensteyn dichter zal laten beplanten, een verwijzing naar de beruchte foto’s van 1 mei.

Het aanstaande echtpaar charmeert de kijkers en dat is nodig. In de weken tussen het verschijnen van de foto’s en de aankondiging van de verloving is het verzet onder sommige groepen van de bevolking tegen Claus danig gegroeid. Verzetsstrijders uit WO II en Joodse organisaties laten luid hun afkeer blijken, maar ook studenten en anarchisten zoals de provo’s moeten niks van hem weten.

De tv-uitzending trekt velen over de streep. Ook het parlement heeft geen bezwaar tegen Claus en keurt het huwelijk met een ruime meerderheid goed. Uiteindelijk stippen Beatrix en Claus 10 maart 1966 als de grote dag aan, vandaag precies vijftig jaar geleden. De plechtigheden zullen plaatsvinden in Amsterdam, maar dat is een probleem: die stad blijft een broeihaard van verzet tegen Claus. Het verloofde paar stelt daarom voor in Baarn te trouwen, maar daarvan wil minister-president Cals niks weten. Hij wil niet toegeven aan straatterreur en houdt vast aan de hoofdstad.

Donderdag 10 maart 1966 is Amsterdam in een grijs en druilerig wolkendeken gehuld. Op het IJ vuurt de vuurkruiser De Ruyter eenentwintig saluutschoten af als startschot voor de plechtigheden. Die beginnen aan het Paleis op de Dam waar Beatrix en Claus in de befaamde gouden koets stappen die hen naar het toenmalige stadhuis brengt voor de burgerlijke plechtigheid. Na afloop rijden ze in diezelfde koets naar de Westerkerk voor de religieuze ceremonie.

Langs de kant van de weg staan niet alleen duizenden fans en sympathisanten, maar ook heel wat tegenstanders die Beatrix en Claus op boegeroep trakteren. Onderweg vuren ze verschillende rookbommen af die de koets in dichte mist omhullen. Twee mensen worden gearresteerd: Jaap en Lia Zander. Na jaren procederen moeten ze uiteindelijk twee weken de cel in voor het afsteken van “ernstvuurwerk”.

Ook binnen in de Westerkerk blijven Beatrix en Claus niet van protesten gespaard. Van buiten uit overstemt boegeroep herhaaldelijk het orgelspel en de gezangen. Kreten als “Claus raus” zijn niet uit de lucht. Voor het eerst in eeuwen laten de hoogste Joodse instanties bovendien verstek gaan voor een Oranjeplechtigheid. De stoelen voor rabbijnen en Joodse bestuurders blijven leeg.

Na afloop keert het kersverse echtpaar naar het Paleis op de Dam terug waar het de toegestroomde menigte op het balkon begroet. De bioscoopjournaals zwijgen in alle talen over de onlusten en tonen enkel beelden van het gelukkige koppel. “En beiden spraken aan het einde van de bewogen dag hun verlangen uit, dat het vertrouwen van het volk het mogelijk zal maken, dat ze samen kunnen werken aan de toekomst van het land, waarvan de Amsterdamse Dam op dit moment het middelpunt was”, sluit de vertelstem van het Polygoon-journaal (zie onder) de reportage af.

Beatrix en Claus krijgen drie zonen: Willem-Alexander (1967), Friso (1968, foto onder) en Constantijn (1969). Op 30 april 1980 volgt Beatrix haar moeder Juliana op als koningin der Nederlanden. Claus hebben de meeste Nederlanders op dat moment helemaal in hun hart gesloten. Dat neemt niet weg dat hij onder zijn taak als prins-gemaal lijdt. In de jaren 80 gaat hij herhaaldelijk in behandeling voor depressies. Zijn liefde voor Beatrix blijft evenwel overeind, zo herhaalt hij keer op keer in interviews.

De gezondheid van Claus blijft wankel, ook fysiek. Op latere leeftijd blijkt dat de prins aan de ziekte van Parkinson lijdt. Die aandoening in combinatie met een zware longontsteking wordt hem op 6 oktober 2002 fataal. “Beatrix en Claus hadden een voorbeeldhuwelijk”, blikt professor-emeritus Coen Temse bij ad.nl op hun huwelijk terug. “Zij maakten elkaar sterker. Ze zetten deuren voor elkaar open die anders dicht waren gebleven. Hij hielp haar bij de invulling van het zware ambt van koningin, zij steunde haar man flink bij zijn ziektes. De wederzijdse dankbaarheid, dat is geen toneel. Dit is echte liefde.''

In 2001 heeft de NPO een aflevering van het programma "Andere tijden" aan de verloving en het huwelijk van Beatrix en Claus gewijd. Die uitzending kan u hier bekijken.