De grond van de (Colombiaanse) zaak

Enkele cijfers ter inleiding:

• Colombia telt 48 miljoen inwoners. Ongeveer 33 procent van hen woont op het platteland.
• Ongeveer 25 procent van de Colombiaanse bevolking leeft in armoede. Op het platteland is dat meer dan 45 procent.
• Volgens UNDP, het ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties, is 52,2 procent van de grond in Colombia in handen van 1,1 procent van de bevolking.

Bovenstaande cijfers en dan vooral het laatste, geven snel een zicht op een van de grootste problemen in de Colombiaanse samenleving. Zowat een derde van de Colombianen leeft op het platteland en voor die boerengemeenschappen is grond van levensbelang. Voor hun inkomen in de eerste plaats, maar grond is ook een deel van hun cultuur en identiteit. De grond waarop ze wonen en werken is vaak van generatie op generatie doorgegeven.

Grond in Colombia is echter heel ongelijk verdeeld en grotendeels in handen van een aantal (steen)rijke families en multinationals én gewapende groeperingen. Zij zien vooral de economische waarde van de grond en azen op zoveel mogelijk grond om zoveel mogelijk winst te boeken. Voor grote bedrijven bijvoorbeeld via immense suikerrietplantages, voor de guerrilla bijvoorbeeld via de drugsproductie. En in Colombia heiligt het doel de middelen: omkopingen, bedreigingen en moorden zijn er geen uitzondering om grond in handen te krijgen.

De ongelijke verdeling van grond is geen probleem van de laatste jaren of decennia. De uitsluiting en uitbuiting van de bevolking op het platteland begint al bij de kolonisatie eind 15e eeuw, later tijdens de slavernij begin 16e eeuw en recenter tijdens het onafhankelijkheidsproces begin 19e eeuw.

De grondproblematiek was begin jaren 60 van de vorige eeuw ook een van de redenen waarom de linkse guerrillabeweging FARC werd opgericht. De grootgrondbezitters die kleine boeren land afnamen en vervolgens uitbuitten, waren de communistisch geïnspireerde rebellenbeweging een doorn in het oog.

Ironisch genoeg houdt het decennialange, gewelddadige conflict dat volgde en nu nog steeds aan de gang is, die ongelijke verdeling net in stand. En houden de FARC net zozeer als anderen de boerengemeenschappen in hun greep. Het geweld tussen de guerrilla en de overheid (en paramilitaire groeperingen) belet de boerengemeenschappen een leven uit te bouwen en hun plannen te realiseren. Manipulatie door deze of gene strijdende partij is bovendien schering en inslag.

Aan die jarenlange (en zelfs eeuwenlange) strijd van de Colombiaanse plattelandsbevolking wijdt Broederlijk Delen dit jaar zijn vastencampagne. Die komt niet uit het niets, de organisatie werkt al een hele tijd samen met plaatselijke organisaties die de rechten van de boerengemeenschappen verdedigen en hen helpen hun grond te beschermen.

In zijn campagne "Met een leven speel je niet" voert Broederlijk Delen een aantal Colombianen op die in hun land aan de boerenkar trekken, onder wie de "drie sterke vrouwen" Celia Umenza Velasco, Deyanira Gonzalias Rodallega en Fanny Mosquera Serna (foto onder). De drie vrouwen weten waarover ze praten en leven in de bittere realiteit dat hun grond dagelijks bedreigd wordt. Maar ze steken hun nek uit om hun grondgebied te beschermen, ook al worden zijzelf daardoor bedreigd.

Broederlijk Delen ondersteunt die geweldloze strijd van de boeren en laat via deze campagne ook hier hun stem klinken. De organisatie hoopt Colombia zo hoger op de agenda van de Belgische en Europese politiek te zetten.

Want volgens Broederlijk Delen zijn België en de Europese Unie wel degelijk mee verantwoordelijk voor de grondproblematiek in Colombia. "De Colombiaanse regering stimuleert grootschalige ontginning van grondstoffen en export van landbouwproducten. Europese investeringen en de handel met Europa dragen bij tot dit beleid, dat tot nieuwe gewelddadige conflicten en schendingen van mensenrechten leidt", zegt de organisatie.

België moet daarom onder andere meer inspanningen leveren om "te verzekeren dat Belgische bedrijven in Colombia en de import uit het land niet bijdragen tot mensenrechtenschendingen", vindt Broederlijk Delen. Het middenveld en mensenrechtenverdedigers moeten ook de nodige steun en bescherming krijgen.

Zoals gezegd houdt het gewapende conflict de ongelijke grondverdeling in stand. Sinds eind 2012 zijn in de Cubaanse hoofdstad Havana vredesgesprekken aan de gang tussen de Colombiaanse overheid en de FARC. Ten laatste op 23 maart 2016 zouden die gesprekken tot een officieel vredesakkoord moeten leiden. België en de EU steunen dat vredesproces.

Maar een staakt-het-vuren door alle partijen in het conflict is niet voldoende, stelt Broederlijk Delen. "Aan de basis van het conflict liggen de ongelijke grondverdeling en economische belangen van onder andere gewapende groepen, bedrijven en grootgrondbezitters. Om duurzame vrede te bereiken, moeten gemeenschappen op het platteland zelf kunnen beslissen over de toekomst van hun grondgebied."

De vrees dat ze die keuze ook na de handtekeningen in Havana niet zullen hebben, leeft sterk. Want vrede zal (meer) buitenlandse investeerders aantrekken, "wat de druk op het grondgebied nog zal verhogen". "En dat zal enkel nieuwe conflicten veroorzaken." Alleen een "vredesakkoord dat een waardig leven op het platteland mogelijk maakt", kan volgens het lokale middenveld effectief tot vrede leiden.