Moslimextremisten tegen de staat in Zuidoost-Azië

In de jaren 20 van de vorige eeuw ontstonden in de Nederlandse kolonie Oost-Indië (het huidige Indonesië) diverse groepen die opkwamen voor meer autonomie of ronduit onafhankelijkheid. Ideologisch waren die zeer verscheiden: islamitisch, communistisch, etnisch gericht of uiteindelijk seculier en nationalistisch, wat wil zeggen gericht op de onafhankelijkheid van geheel Indonesië als één land.

De Japanse bezetting in 1942 wierp het Nederlandse kolonialisme omver en in de chaos na de oorlog riep de nationalistische leider en latere president Sukarno de "Republik Indonesia" uit. Na vier jaar van oorlog met de teruggekeerde Nederlanders, erkende Den Haag in 1949 Indonesië. 

Sukarno en zijn nationalisten hadden een eengemaakt en seculier Indonesië voor ogen dat alle (nogal verscheiden) volkeren en godsdiensten (islam, hindoeïsme, boeddhisme, christendom, animisme en wat nog meer) moest verenigen. Een ietwat kunstmatig vereenvoudigd "bahasa Indonesia" (Indonesische taal) moet eenheid tot stand brengen, maar godsdienst mocht geen breukmiddel zijn, ondanks de grote islamitische meerderheid. (Lees verder onder de foto).

Dat was niet naar de zin van islamitische groepen die het nieuwe Indonesië wilden inrichten als een religieuze staat gebaseerd op de sharia, het islamitische recht. 

Al in 1948 was in het westen van het eiland Java de "Darul Islam" (huis van de islam) opgericht, een radicale moslimgroep die een "Negara Islam Indonesia" (Islamitische Staat Indonesia) wilde vestigen, in plaats van de seculiere republiek van Sukarno. Het jonge land was meteen verwikkeld in een burgeroorlog om de eigen identiteit. Darul Islam (of islamwereld) staat dan ook in het islamitische veroveringsconcept tegenover de "Dar al-Harb" (huis van de oorlog), dat deel van de wereld waar de "sharia nog niet overheerst", in die optiek.

Al snel sloten moslimgroepen elders in het land bij de Darul Islam aan, met name in het erg conservatieve zuiden van het eiland Sulawesi en in Aceh, in het noorden van Sumatra. De Darul Islam omvatte in 1957 meer dan 15.000 strijders en probeerde toen ook president Sukarno te vermoorden.

Begin de jaren 60 werd de Darul Islam echter overal teruggeslagen. Het erg islamitische Aceh kreeg ruime autonomie onder een wankel akkoord en de rebellies in Java en Sulawesi werden neergeslagen tegen 1965. De staatsgreep van een jaar later vestigde het militaire regime van generaal Suharto, dat dissenties met harde hand onderdrukte. Een overblijfsel van de Darul vormde het "Komando Jihad" dat in 1981 nog een vliegtuig van de luchtvaartmaatschappij Garuda Indonesia kaapte en naar Thailand afvoerde, waar het toestel door Indonesische commando's bestormd werd. (Lees verder onder de foto).

Een veel gevaarlijkere afsplitsing ontstond in 1969 uit een aantal sympathisanten van Darul Islam rond de radicale geestelijke Abu Bakar Baasyir. Die "Jemaah Islamiah" (Islamitische Gemeenschap) werd onder de dictatuur van Suharto onderdrukt, maar kreeg meer voet aan de grond in de woelige jaren na diens val in 1998.

Jemaah Islamiah wil een islamistische staat of "Daulah Islamiyah" vestigen in geheel Zuidoost-Azië, die niet enkel Indonesië, maar ook Maleisië, Singapore, Brunei en de Filipijnen zou moeten omvatten. De Jemaah heeft daartoe banden aangeknoopt met moslimterreurgroepen in die landen en heeft zich onder het overkoepelende vaandel van Al Qaeda geschaard.

De groep ging daarbij nauw samenwerken met radicale groepen die al dan niet financieel ondersteund worden door Saudi-Arabië en de Golfstaten. Jemaah legde ook contacten met gelijkgezinde groepen in Thailand, Maleisië en vooral met de terreurgroep Abu Sayyaf en het Moro Islamic Liberation Front (MILF) in het zuiden van de Filipijnen, waar al lang een opstand van de moslimminderheid woedt.

In eigen land wordt Jemaah beschouwd als een drijvende kracht achter een aantal etnisch-religieuze rellen tussen moslims en christenen in onder meer Sulawesi en de Molukken, waarbij kerken en moskeeën over en weer in brand worden gestoken.

De Jemaah Islamiah is internationaal vooral berucht van de bloedige aanslagen in Bali in 2002 en 2005, tegen westerse hotels en de Australische ambassade in Jakarta. Sindsdien zijn de meeste kopstukken van de Jemaah of gedood of opgepakt door de Indonesische politie. De leider Abu Bakar Baasyir  zit een straf van 15 jaar uit wegens terrorisme. (Lees verder onder de foto).

De voorbije jaren is Indonesië veel efficiënter opgetreden en konden tal van kopstukken van Jemaah opgepakt of uitgeschakeld worden. Eén van hen, Hambali, werd in Thailand opgepakt en zit nu in de VS-gevangenis van Guantanamo op Cuba. Dat verklaart wellicht mee de "relatieve" rust van de voorbije jaren in Indonesië, maar de huidige dreiging en aanslagen doen vermoeden dat de terreurgroep IS banden heeft gesmeed met een nieuwe generatie leiders van Jemaah en zo expansie zoekt in Zuidoost-Azië. Ongeveer duizend Maleisiërs en Indonesiërs zouden zich in Syrië bij IS gevoegd hebben; een aantal van hen is teruggekeerd. Of dat de voorbode is van een nieuw terreuroffensief in de regio, moet echter nog blijken.

Indonesië telt meer dan 17.000 eilanden en 260 miljoen inwoners. Omdat de meeste inwoners moslim zijn, geldt het als het grootste moslimland ter wereld. De meeste moslims zijn ethisch conservatief, maar meestal gematigd en er heerst een brede tolerantie tegenover de minderheden. Dat zijn dan vooral christelijke Bataks op Sumatra, Toraja en Minahasa op Sulawesi en Molukkers, maar ook de hindoes op Bali en boeddhisten elders.

Het land is een regionale grootmacht met een erg invloedrijk leger. Indonesië is ook een belangrijk producent van olie en aardgas. Los daarvan controleert het de belangrijke zeestraten, namelijk die van China, Japan en Korea naar Australië en die van de Indische naar de Stille Oceaan. Was het lange tijd een militaire dictatuur, dan is Indonesië het voorbije decennium geëvolueerd naar een democratie.