"Meer en meer strijders willen weg bij IS"

De onderzoekers van het ICSR (International Center for the Study of Radicalization), dat gevestigd is in Londen, willen licht werpen op het "groeiende fenomeen" van strijders die IS de rug terugkeren. Ze hebben 58 getuigenissen verzameld in hun rapport, 51 mannen en 7 vrouwen. De meest recente gevallen dateren van vorige maand. In de lijst staat ook één Belg, Jejoen Bontinck.

De verhalen van de overlopers zijn door de onderzoekers grondig geanalyseerd. Ze hebben er de hoofdredenen uitgehaald waarom IS-strijders de terreurorganisatie verlaten:

• Veel spijtoptanten vinden het onaanvaardbaar dat IS vooral tegen andere soennitische moslims vecht, in plaats van tegen het leger van de Syrische president Bashar al-Assad. Vooral Syriërs die zich bij de groep gevoegd hebben, zien dat als hun prioriteit, wat botst met de extremistische ideologen van de terreurbeweging.

• Daarnaast zijn er ook strijders die weggaan bij IS omdat ze vinden dat de terreurgroep te meedogenloos is. Ze vertellen hoe ze gezien hebben dat IS-aanhangers vrouwen en kinderen vermoorden. Hoe ze willekeurig gijzelaars doden, burgers mishandelen en hoe IS-commandanten hun eigen strijders executeren.

• Sommige terugkeerders zeggen dat de IS-leiders zich zelf niet gedragen volgens de islamitische gedragsregels en dat ze corrupt zijn. IS haalt inkomsten uit onder meer plunderingen, smokkel van antiek, verkoop van olie en ontvoeringen. Maar het verdelen van dat geld zou gepaard gaan met een groeiende corruptie.

• Een klein deel, vooral Westerse strijders, vindt het bestaan onder IS te zwaar omdat ze niet gewend zijn aan voedseltekorten, stroomonderbrekingen, enzomeer. Ze hadden zich een meer luxueus leven voorgesteld, met gratis huisvesting, een vast inkomen en een islamitische bruid die voor hen klaarstond. IS doet die beloftes in zijn propaganda, maar in de realiteit klopt dat niet.

• Er zijn ook twee voormalige IS-aanhangers die gevlucht zijn nadat ze gehoord hadden dat ze ingezet zouden worden als zelfmoordterroristen.

Opvallend is dat de onderzoekers zeggen dat er een toename is van overlopers: een derde van hun getuigen is de afgelopen maanden teruggekeerd uit Syrië. Jessika Soors, de deradicaliseringsambtenaar in Vilvoorde, denkt dat er inderdaad meer en meer strijders willen terugkeren.

"In de cijfers heb ik die tendens nog gezien. Maar ik sluit me wel aan bij de studie als ze zegt dat er meer een meer strijders de wil hebben om terug te keren. Wat ik hoor van ouders is dat ze het gevoel hebben dat hun kinderen die zich in Syrië bevinden, wel willen terugkeren, maar niet over de mogelijkheden beschikken om dat te doen. Hetzij omdat ze tegengehouden worden door de groeperingen waar ze bij zitten, hetzij omdat ze niet weten wat hen te wachten staat als ze terugkeren naar België."

De 58 getuigen zijn uiteraard maar een klein deel van het totale aantal overlopers. Velen van hen leven ondergedoken, bijvoorbeeld in Turkije. Ze wagen hun leven als ze vluchten, want de beweging ziet hen als spionnen en verraders. Wie betrapt wordt, wordt geëxecuteerd. Maar ook zomaar terugkeren kan niet, want ze riskeren om vervolgd te worden in hun thuisland.

De getuigenissen zijn belangrijk omdat ze een inkijk geven in het leven onder het juk van Islamitische Staat. Anderzijds kunnen ze worden gebruikt om het "utopische beeld" te bestrijden dat de terreurbeweging van zichzelf ophangt. Het feit dat er mensen weggaan bij de terreurgroep, bewijst dat er ongenoegen en tegenkanting is binnen IS.

Het rapport roept regeringen expliciet op om teruggekeerde jihadisten aan te sporen om hun ervaringen bekend te maken. De onderzoekers vragen zelfs om juridische barrières weg te werken, zodat Syriëstrijders niet hoeven te vrezen om in de gevangenis te belanden als ze hun verhaal willen vertellen.

"Zij zijn de ervaringsdeskundigen. Ze hebben een hoge credibiliteit, wat heel belangrijk is bij het voeren van een tegendiscours", zegt Jessica Soors. "Tegelijk moeten we waakzaam zijn omdat we te maken hebben met mensen die ervoor gekozen hebben om te gaan strijden, die mogelijk misdaden hebben gepleegd. Er moet een evenwicht worden gezocht tussen re-integratie van terugkeerders in de maatschappij en de mogelijkheid om ze in te zetten op preventief vlak."

De Amerikaanse overheidsdienst voor terrorismebestrijding gebruikt al langer getuigenissen van ex-IS-aanhangers om anderen te ontraden. Sinds begin dit jaar loopt via Twitter de campagne "Think again, turn away". Via die account delen ze onder meer video's van teruggekeerde Syriëstrijders die vertellen hoe slecht het leven onder IS is. De bedoeling is om tegenwicht te bieden voor de boodschappen die de terreurgroep verspreidt via sociale media.