Houden muren en hekken mensen tegen?

"Het wordt de mooiste muur ooit", riep Donald Trump uit tijdens de kiescampagne. Hij wil dan ook komaf maken met de invloed van veel vluchtelingen en migranten vanuit Latijns-Amerika die via Mexico de VS willen binnenkomen.

Twee jaar geleden deed Hongarije het hem voor, weliswaar op een veel bescheidenere manier. Andere landen volgden met muren of prikkeldraad. De Hongaarse muur heeft er alleszins toe geleid dat de massa vluchtelingen nu via Kroatië het land binnenkomen en daar wil Boedapest ook een hek doen verrijzen, aan de binnengrens met een ander EU-land nota bene.

Nieuw is dat idee niet. Het grootste verdedigingswerk ligt in Azië en bepaalde de noordgrens van het Chinese rijk. 

Vele eeuwen voor Christus bouwden de "Strijdende Staten" in China al verdedigingsmuren over honderden kilometer tegenover elkaar. In de 3e eeuw voor Christus herenigde keizer Qing Shi Huangdi met bruut geweld die staten in één China, dat van de Qin-dynastie. Aan de noordgrens verbond hij bestaande muren met drieste slavenarbeid tot een lange lijn die de Qin moest verdedigen tegen de "barbaren" zoals Hunnen en Mongolen.

De muur hield stand, maar net het ongenoegen van de slaven over het harde labeur deed de Qin na de dood van de keizer instorten. Andere dynastieën bouwden steeds verder aan de "Grote Muur" (foto) of Chang Cheng met als uitschieter de Ming (1368-1644). Ook die dynastie ging ten onder door interne opstanden, niet door de invasie van de Mandjoes, die kort daarop volgde.

Hoe dan ook is de Chinese Muur het grootste bouwwerk ter wereld en loopt hij van de Gele Zee tot diep in de woestijnen van Centraal-Azië en slingerde de Zijderoute zich langs de forten. Zo was de muur -een complex van muren eigenlijk- niet enkel een scheiding, maar ook een verbinding tussen culturen en volkeren.

2.000 jaar geleden bereikte het Romeinse rijk dat wat keizer Augustus de ideale omvang vond. Hij liet meteen natuurlijke grenzen zoals de rivieren Rijn en Donau versterken met vestigingen en bouwde daartussen de beroemde "limes", net zoals de Chinese Muur wallen met forten en wachttorens op strategische punten.

De aanvallen van Germanen en Hunnen zetten de limes onder druk en in de 3e eeuw werden ze kortstondig doorbroken. Omstreeks 406 begaf de Rijngrens en was het einde van het West-Romeinse rijk en een groot deel van die cultuur nabij.

Een apart onderdeel van de limes vormden de muren van de keizers Hadrianus (122 na Christus) en zijn opvolger Antoninus Pius die van west naar oost leidden op het smalste deel tussen wat nu ongeveer Engeland en Schotland is. Angelsaksisch Engeland verschanste zich blijkbaar ook achter die kunstmatige grens, die nu net als de Chinese Muur werelderfgoed van de Unesco is.

Een speciale muur uit die periode vormt de muur en gracht die koning Offa van het Angelsaksische koninkrijk Mercia in de 8e eeuw liet bouwen langs de grens met wat nu Wales is. Net als de Hadrianusmuur is ook die linie een culturele grens tussen Kelten en Germanen geworden. 

De overgang van primitieve naar moderne oorlogvoering was er een tussen vuurkracht en muurkracht. De wallen van Byzantium (Constantinopel of Istanbul) weerstonden duizend jaar lang Slaven, Vikingen, Arabieren en Turken.

Oude vestingmuren werden vanaf de 15e eeuw vervangen door gordels van forten en bunkers, waarin de Franse veldheer Vauban (17e eeuw) uitblonk. Honderd jaar geleden maakten zware Duitse kanonnen echter korte metten met de Belgische fortengordels rond Luik en Antwerpen.

In de Tweede Wereldoorlog hield de Franse Maginotlinie stand, ten minste tot de Duitsers in een tangbeweging dwars door België eromheen trokken en Frankrijk tot capitulatie dwongen. De troepen in de Maginotlinie -vaak Duitssprekende Elzassers- gaven zich echter als laatste over. Omgekeerd bleken de geallieerden in 1944 weinig moeite te hebben met de beruchte Duitse linies zoals de Atlantikwall op de kusten van West-Europa of de Siegfriedlinie (foto) die Duitsland moest beschermen.

De naoorlogse periode kende het beruchte IJzeren Gordijn, dat vanaf 1946 tot 1989 Europa verdeelde in west en oost en bedoeld was om de stroom van vluchtelingen -en ook "brain drain"- vanuit het communistische Oostblok naar West-Europa te stoppen. In het bezette Berlijn werd in 1961 de beruchte Muur opgetrokken, waarlangs tientallen vluchtenden gedood werden door Oost-Duitse grenswachten. In de befaamde zomer van 1989 knipten Hongaarse agenten echter het IJzeren Gordijn langs de grens met Oostenrijk door en kort daarop viel ook de Muur in Berlijn (foto).

Meer recent zijn scheidingsmuren echter weer in opmars, nu meestal om "ongewenste mensen" buiten te houden, zoals de muur die de Slovaakse stad Kosice in 2013 bouwde rond een wijk met Roma.

Sinds 2002 bouwt Israël een scheidingsmuur langs de Palestijnse Westelijke Jordaanoever, officieel om terroristen te weren. Die omstreden muur volgt echter niet altijd de grens en verdeelt Palestijnse dorpen en gemeenschappen.

In een poging om illegale migratie vanuit Mexico en Centraal-Amerika te stuiten, bouwt de Amerikaanse staat Arizona ook een hek langs de grens. In de plaats daarvan komt nu een grote muur van de kusten van Californië door Arizona en New Mexico naar Texas, van oost naar west. Kostprijs wordt geschat op 10 miljard dollar, wat volgens Trump betaald zal worden door Mexico. 

En nu komt Hongarije dus met prikkeldraad en staalhekken de grens met Servië en zelfs mede-EU-lidstaat Kroatië afschermen. De migrantenstroom stoppen, doet dat hek evenwel niet, wel die naar buurlanden verschuiven, maar dat zal de regering in Boedapest een zorg zijn. Of dat hek op termijn goed is voor het imago van Hongarije en de EU is nog maar de vraag. Want hoe zeer de Hongaarse regering ook dreigt, het gevaar aan de andere kant -van bruten zoals Al Qaeda, IS en het Assad-regime- is nog altijd groter dan grenswachten met de wapenstok of schoppende cameravrouwen.

De balans van scheidingsmuren is dus gemengd: sommigen bepaalden culturele grenzen of werden werelderfgoed, anderen werden een schandvlek in de geschiedenis.