London, 7 juli 2005. Van euforie naar tragedie

Donderdag 7 juli 2005. Een zomerse ochtend in Londen. De Britse hoofdstad trekt zich op gang, bussen en metro’s brengen pendelaars naar the City, voetgangers stoppen bij een kiosk voor een krant. Er hangt een uitgelaten sfeer, want Londen is een dag eerder verkozen als gaststad voor de Olympische Zomerspelen van 2012. Boven Parijs. De zomer kan niet beter beginnen! Een uur later schiet van de euforie niets meer over. Vier zelfmoordaanslagen op het openbaar vervoer veranderen Londen in een stad vol chaos, angst en paniek.
AP2005

Tussen 8.51 uur en 9.17 uur krijgen operators van de London Underground de eerste meldingen van "incidenten" op het netwerk. Het is niet meteen duidelijk wat er precies aan de hand is, er is sprake van drie "explosies" op metrostellen in het hartje van de stad.

  • Op metrolijn 204 van de Stock Circle Line, net voorbij de halte Liverpool Street
  • Op metrolijn 216 van de Stock Circle Line, net voorbij de halte Edgware Road
  • Op metrolijn 331 van de Picadilly Line, tussen de haltes King’s Cross St. Pancras en Russell Square

In die eerste minuten denken de medewerkers van de London Underground nog dat de explosies het gevolg zijn van storingen in het stroomnetwerk: dat vertoont grote spanningspieken. De chaos is in ieder geval enorm, van overal komen meldingen: ontploffingen, stroomuitval, passagiers die vastzitten in metrostellen en zich uit alle macht proberen te bevrijden, mensen die zich op de tast een weg banen door de donkere metrotunnels...

"Dit is geen toeval meer"

Wat aanvankelijk geïsoleerde incidenten lijken, wordt al snel iets groots. Het Londense metroverkeer wordt deels stilgelegd. Rond 9.50 uur, bijna een uur na de melding van het eerste incident, wordt beslist om het metroverkeer volledig stil te leggen. Reizigers die nog de metro willen nemen, moeten met de bus. Dat maakt de chaos op de metroperrons en aan de bushaltes alleen maar groter. Bovendien blijken er nu ook gewonden te zijn.

Op ongeveer hetzelfde moment van die beslissing, om 9.46 uur, weerklinkt plots een oorverdovend lawaai op op het kruispunt tussen Tavistock Square en Upper Woburn Place. Een ontploffing op het bovenste deel van een dubbeldekbus van Stagecoach London. Niet ver van Edgware Road en Russell Square, waar al explosies op de metro gemeld waren. De achterkant van de bus is weggeblazen (grote foto).

Wat de autoriteiten binnenskamers al vrezen, begint de buitenwereld nu ook te beseffen: dit kan geen toeval zijn. Dit is terrorisme.

Een rampenfilm, maar dan in het echt

Intussen zijn de Britse media overgeschakeld op liveverslaggeving en stromen de beelden en de getuigenissen de huiskamers binnen. En die tonen scènes uit een rampenfilm, maar dan in het écht: veel chaos, veel angst, veel paniek. Bebloede mensen, huilende mensen. Hulpdiensten proberen zo goed en zo kwaad als het kan gewonden te verzorgen, gewoon op straat. Of en hoeveel dodelijke slachtoffers er zijn, daar zijn dan nog geen cijfers over. Om 10.40 uur is er een eerste officiële mededeling: 20 doden.

2005 AP

Om 11.10 uur bevestigt Ian Blair, het hoofd van de Londense politie ("The Met"), op een live uitgezonden persconferentie wat iedereen vreest: "Dit is een gecoördineerde terroristische aanslag". Premier Tony Blair, op dat moment in Schotland voor een top van de G8, legt om 12 uur een verklaring af: "Deze explosies zijn aanvallen, het zijn barbaarse terroristische aanslagen."

Pas tegen de avond wordt de zware tol duidelijk: er zijn 56 doden en meer dan 700 gewonden. Het is de zwaarste terreuraanslag op Brits grondgebied sinds de aanslag op een vliegtuig boven Lockerbie op 21 december 1988, waarbij 259 mensen omkwamen.

AP2005

Vier daders "van dicht bij huis"

De aanslagen worden door niemand op een geloofwaardige manier opgeëist. De werkwijze doet denken aan die van Al Qaeda, maar de autoriteiten laten verstaan dat het allicht niet om "de karikaturale Al Qaeda-fanaticus uit een achtergelegen dorpje in Afghanistan of Algerije" gaat. Aanslagen zoals in Londen vereisen een "uitgebreide en minutieuze voorbereiding", "gedetailleerde kennis van hoe het Londense openbaar vervoer in elkaar zit", en "toegang tot aanzienlijke hoeveelheden materiaal om een bom te maken".

Enkele dagen later kunnen de speurders op basis van beelden van bewakingscamera’s de vier zelfmoordterroristen identificeren.

  • Mohammed Sidique Khan (30): geboren in Groot-Brittannië in een familie van Pakistaanse immigranten met de Britse nationaliteit. Woonde in Leeds met zijn vrouw en kind. Werkte als leraar. Pleegde de aanslag op de metro bij Edgware Road. De "leider" van het groepje.
  • Shahzad Tanweer (22): geboren in Groot-Brittannië in een familie van Pakistaanse immigranten. Woonde in Leeds bij zijn ouders. Werkte in een fish and chips-restaurant. Pleegde de aanslag op de metro bij Liverpool Street
  • Hasib Hussain (18): geboren in Groot-Brittannië in een familie van Pakistaanse Britten. Woonde in Leeds bij zijn broer en schoonzus. Student. Pleegde de aanslag op de bus bij Tavistock Square
  • Germaine Lindsay (19): geboren in Jamaica en als kind verhuisd naar Groot-Brittannië. Woonde in Buckinghamshire met zijn vrouw en kind. Pleegde de aanslag op de metro bij Russell Square.

Bij huiszoekingen in de buurten waar de vier vandaan komen en wonen, treft de politie “een aanzienlijke hoeveelheid” materiaal aan om bommen mee te maken. Ook in de auto van een van de vier vinden de speurders explosieven terug. Later blijkt uit beelden van bewakingscamera's dat de vier eind juni hun traject voor de aanslagen al eens "geoefend" hadden.

Na 7 juli ook een 21 juli

De zenuwen in Groot-Brittannië staan op scherp, de alertheid is groot. En niet zonder reden, zo blijkt twee weken na de aanslagen.

Op 21 juli zijn er nabij drie metrohaltes en een bushalte opnieuw kleine ontploffingen en wordt het deel van het Londense metronet gesloten. Er vallen geen doden of gewonden. De aanslagen zijn “mislukt”, alleen de ontstekingsmechanismen zijn afgegaan. Enkele dagen later kan de politie de verdachten oppakken.

Op 22 juli schiet een politieman een man neer die zich “verdacht” gedraagt. Het blijkt later een jonge onschuldige Braziliaan te zijn.

Is Al Qaeda betrokken? Waarom werden de daders niet eerder opgemerkt?

In mei 2006 verschijnt een Brits onderzoeksrapport over de aanslagen van 7 juli. De politie onderzocht meer dan 12.500 verklaringen, 26.000 bewijsstukken, en 6.000 uren beelden van bewakingscamera’s. De daders, ogenschijnlijk onopvallende, geïntegreerde jonge Britten, pleegden de aanslagen "uit felle woede over gepercipieerde onrechtvaardigheden van het Westen ten opzichte van moslims" en een "wens voor het martelaarschap".

De vier zouden de aanslagen alleen hebben gepleegd, zonder buitenlandse inmenging. In welke mate Al Qaeda betrokken is, blijft volgens het rapport onduidelijk. Wel is intussen bekend dat twee van de daders, Mohammed Sidique Khan en Shahzad Tanweer, eind 2004, begin 2005 enkele maanden in Pakistan hebben doorgebracht. Speurders vermoeden dat ze daar mogelijk training gevolgd hebben of mogelijk contact gehad hebben met extremisten, onder wie leden van Al Qaeda.

De vraag blijft waarom de overheid de daders niet op voorhand gedetecteerd heeft, of signalen van hun radicalisering opgevangen heeft. "De echte moeilijkheid was dat er aan de oppervlakte amper signalen waren die aanleiding gaven om te denken dat ze extremisme in zich droegen", zegt het rapport. "In hun achtergrond en voorgeschiedenis was ook niks opvallends te merken wat hen vatbaar zou maken voor radicalisering."

Londen, kosmopolitisch en multicultureel

In 24 uur tijd van euforie naar tragedie, Londen maakte het mee op 7 juli 2005. De toekenning van de Olympische zomerspelen in 2012 zetten het kosmopolitische, multiculturele karakter van de Britse hoofdstad in de verf. De aanslagen een dag later ook, maar alle twee op een gruwelijk uiteenlopende manier.

In 2009 wordt in Hyde Park in Londen een herdenkingsmonument onthuld voor de 52 burgerslachtoffers van de aanslagen. Op een na woonden ze allemaal in Londen, ze kwamen uit alle lagen van de bevolking. Divers, net als de Britse hoofdstad zelf.

Vandaag zullen veel Londenaars en toevallige bezoekers aan de stad ongetwijfeld letterlijk en figuurlijk stilstaan bij wat zich hier exact tien jaar geleden heeft afgespeeld.

Meest gelezen