Koude Oorlog in het Hoge Noorden
De NAVO heeft het startschot gegeven voor "Arctic Challenge Exercise 2015" of ACE2015, een grootscheepse oefening voor luchtverdediging in het noorden van Noorwegen, Zweden en Finland. Die laatste twee landen nemen deel aan de oefening, maar zijn zelf geen lidstaat, evenmin als Zwitserland dat ook vliegtuigen stuurt. Ook de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Nederland nemen deel.
In totaal zijn 115 gevechtsvliegtuigen en 4.000 militairen betrokken bij de oefeningen. Het gaat om aanvallen tegen doelwitten op de grond of in de lucht, luchtafweergeschut en het bijtanken van jets in de lucht. In maart had de NAVO al grootscheepse maritieme oefeningen gehouden met lidstaten uit de Balkan in de Zwarte Zee.
Ook aan de Russische kant ligt de nadruk bij de grootscheepse oefeningen van de volgende weken op de luchtverdediging. Moskou zet 250 vliegtuigen en 12.000 militairen in voor operaties in het noorden van West-Siberië en test kruisraketten in het Kola-schiereiland, net bij de grens met het neutrale Finland aan de Barentszzee.
Wie nostalgie heeft naar de Koude Oorlog van weleer, zal zich dus kunnen herkennen in deze nieuwe oude situatie waarbij beide kampen elkaar opnieuw de loef willen afsteken. Toch herhaalt de geschiedenis zich niet volledig.
Waarom het noordpoolgebied?
De groeiende interesse voor Arctica heeft twee oorzaken. Eerst laten nieuwe technologie en het afslanken van het noordpoolijs voorheen ondenkbare economische exploitatie van het arctisch gebied toe.
Twee: uit recent onderzoek blijkt dat het noordpoolgebied erg rijk is aan olie en gas, maar ook aan metalen zoals goud, nikkel en tin. Nu olie en gas op gemakkelijk bereikbare plaatsen uitgeput beginnen te raken, worden de poolgebieden plots interessant, en bovendien liggen die energievelden er in relatief ondiep water. Tenslotte laat het afsmelten van het poolijs ook twee nieuwe grote zeevaartroutes toe: de Noordwest Passage (boven Alaska en Canada) en de Noordoost Passage (boven Siberië).
De oeverstaten van de Noordelijke IJszee spoeden zich dan ook om hun claims op de zeebodem voor hun kust toe te laten. De UNCLOS (United Nations Convention on the Laws of the Sea) uit 1982 laat toe dat oeverstaten tot 200 mijl continentaal plat voor hun kust als exclusief economische zone kunnen claimen.
De VS, Canada, Rusland, maar ook Denemarken (via Groenland), IJsland, Noorwegen en Finland hebben officieel gebieden geclaimd. In 2007 liet een Russische onderzeeër een metalen vlaggetje achter op de zeebodem net onder de noordpool. Symbolisch voor de race naar de poolgebieden. Alle oeverstaten en de NAVO voeren bovendien hun militaire aanwezigheid in het gebied op om hun claims kracht bij te zetten en daar passen dan regelmatig grote en erg gemediatiseerde maneuvers bij.
Noordpool als inzet van nieuwe Koude Oorlog?
De militaire oefeningen van de NAVO en Rusland gaan echter over meer dan de controle over zo veel mogelijk rijkdommen van Arctica. Al meer dan tien jaar zijn de relaties tussen het Westen en Rusland verslechterd, vooral na de oorlog tussen Rusland en Georgië in 2008.
De Russische bezetting van de Krim en de Russische inmenging in de burgeroorlog in het oosten van Oekraïne aangevuld met economische sancties over en weer hebben de relatie tussen Oost en West grotendeels teruggevoerd naar de Koude Oorlog. Volgens sommige analisten is die Koude Oorlog overigens nooit echt geëindigd, maar kende die slechts een pauze toen Rusland economisch zwak stond.
Het Rusland van president Vladimir Poetin probeert al langer de oude controle over de voormalige Sovjetrepublieken te herstellen. Poetin investeert massaal in defensie en probeert ook opnieuw een imago als wereldmacht op te bouwen, onder meer ook door het samentrekken van troepen aan de grenzen van Europa en de talrijke schendingen of bijna schendingen van EU-luchtruim door Russische gevechtsvliegtuigen.
Die intimidatie moet echter ook verhullen dat Rusland bijlange nog niet zo machtig is als de Sovjet-Unie van weleer en zeker niet nu de Russische economie opnieuw erg slecht boert, deels ten gevolgen van de erg lage prijzen voor olie en gas.
