Zeventig jaar “Victory in Europe”: de dag die WO II in Europa beslechtte

8 mei 1945. Op die dag gaf nazi-Duitsland zich officieel over aan de geallieerden en Rusland. Daarmee kwam een einde aan WO II die bijna zes jaar eerder was begonnen. Toch waren grote delen van Europa de overwinning al op 7 mei aan het vieren. In Rusland zelf gingen de festiviteiten pas op 9 mei van start. Of hoe politieke motieven de agenda van de Duitse capitulatie bepaalden.
Een mensenmassa juicht Winston Churchill toe op VE-dag in Londen.

Vandaag is het exact zeventig jaar geleden dat officieel een einde kwam aan WO II in Europa. De tweede wereldbrand was op 1 september 1939 begonnen met de Duitse inval in Polen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hadden Duitsland hierop de oorlog verklaard. Later raakten ook de VS en de Sovjetunie bij het conflict betrokken. Met vereende krachten slaagden de geallieerden en het Rode Leger er uiteindelijk in het naziregime onderuit te halen, een proces dat in een stroomversnelling kwam na de landing in Normandië op 6 juni 1944, D-Day.

Karl Dönitz

Ook 8 mei staat sinds 1945 onder een letterwoord gecatalogeerd: VE-dag (of kortweg V-dag) wat staat voor “Victory in Europe”. Die laatste stond zeventig jaar geleden in de sterren geschreven. In het voorjaar van 1945 waren de geallieerden in het westen en het Rode Leger in het oosten het afbrokkelende nazirijk steeds dieper binnengedrongen.

Op 25 april schudden de Amerikanen en de Russen elkaar de hand op de oevers van de Elbe. Vijf dagen later pleegde Adolf Hitler zelfmoord in zijn bunker in Berlijn. In zijn testament had hij admiraal Karl Dönitz (kleine foto) als nieuwe Führer van Duitsland aangeduid. Zo’n drie weken zou hij aan het hoofd van de zogenoemde Flensburgregering de plak zwaaien over het puin van het Derde Rijk.

In zijn korte regeerperiode had Dönitz slechts één punt op de agenda: de Duitse capitulatie die nu onafwendbaar was. Aanvankelijk wou Dönitz zich enkel aan de geallieerden in het westen overgeven. De strijd in het oosten tegen het gevreesde Rode Leger wou hij verderzetten. De Duitse soldaten aan het oostfront konden zich zo richting westen terugtrekken en zich aan de geallieerden overgeven. Alles was immers beter dan in handen van de bolsjewieken te vallen.

Een eerste onderdeel van dat plan ontvouwde zich op 4 mei 1945. Die dag liet Dönitz bij monde van groot-admiraal Hans-Georg von Friedeburg een capitulatievoorstel overmaken aan de Britse veldmaarschalk Bernard Montgomery. Aan zowat het volledige westelijke front gaf het Duitse leger zich hiermee de facto over (foto onder: von Friedeburg ondertekent de overgave, Montgomery kijkt toe). De capitulatie ging de volgende dag formeel in. Grote delen van Nederland en Denemarken die tot dan onder de Duitse bezetting waren gebleven, konden eindelijk van de vrijheid proeven. In Nederland is 5 mei sindsdien de dag waarop het einde van WO II wordt herdacht.

Van Reims…

De volledige Duitse capitulatie loerde om de hoek. Deze overgave was door de VS, het Verenigd Koninkrijk en de Sovjetunie al maanden eerder voorbereid in de European Advisory Commission (EAC). Dat orgaan hadden ze al in 1943 gezamenlijk in het leven geroepen om te anticiperen op de Duitse nederlaag en om het daaropvolgende machtsvacuüm op te vullen. Het uitgangspunt was simpel: Duitsland moest zich onvoorwaardelijk overgeven en deze daad moest in één enkel document worden opgenomen.

Op 6 mei 1945 stuurde Dönitz generaal Alfred Jodl (kleine foto) naar Reims waar zich de Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force bevond, het hoofdkwartier van de geallieerden waar de Amerikaanse generaal Dwight Eisenhower de plak zwaaide. Dönitz had Jodl de instructies meegegeven de Duitse overgave enkel aan de geallieerden aan te bieden, niet aan de Sovjetunie.

Eisenhower weigerde: het plan van de EAC stelde expliciet dat Duitsland zich aan iederéén en zonder voorwaarden moest overgeven. Jodl seinde deze eis door naar Dönitz in Duitsland die finaal zwichtte: hij gaf Jodl de opdracht de geallieerden én de Sovjetunie de totale en onvoorwaardelijke Duitse overgave aan te bieden. Zo geschiedde. De Duitse capitulatie werd op 7 mei 1945 om 2.41 uur in de ochtend door alle betrokken partijen ondertekend (foto onder: Jodl zet zijn handtekening). Ze kwamen overeen de overgave op 8 mei om 23.01 uur te laten ingaan. De wapenstilstand hoorde per direct in voege te treden.

…naar Berlijn

Toch was daarmee de kous niet af. In Moskou reageerde Sovjetleider Joseph Stalin furieus op het nieuws dat de Duitse capitulatie in Reims was beklonken. Hij was van oordeel dat een document van dergelijk belang langs Sovjetzijde enkel door een vertegenwoordiger van het hoogste militaire commando kon worden ondertekend, wat in Reims niet het geval was geweest. Bovendien wou hij dat een historische gebeurtenis als de Duitse overgave in Berlijn hoorde plaats te vinden, op de plek waar de nazi’s destijds hun militaire veroveringstocht waren gestart. Hij zag in de gebeurtenissen van de vroege ochtend van 7 mei dan ook een samenzwering van het Westen tegen de Sovjetunie en eiste een nieuwe ceremonie.

Stalin kreeg zijn zin. De geallieerden en de Sovjetunie stuurden hun hoge vertegenwoordigers naar Berlijn waar op 8 mei even voor middernacht voor de tweede maal een plechtigheid plaatsvond waarbij de Duitse capitulatie werd bezegeld. Deze keer was het generaal Wilhelm Keitel (kleine foto) die voor Duitsland zijn handtekening onder het document (foto onder) mocht zetten. Opmerkelijk: zoals op 7 mei afgesproken was de Duitse capitulatie al om 23.01 uur ingegaan. Dit tweede document (dat inhoudelijk weinig of niet van het eerste verschilde) was niet alleen een doorslag van wat een dag eerder was overeengekomen, het was ook door de feiten ingehaald.

Hoe het ook zij: op 8 mei 1945 om 23.01 was de oorlog op het Europese vasteland officieel voorbij. Gezien het tijdverschil was het in Moskou op dat moment 0.01 uur en dit op 9 mei. De Sovjetunie en de landen van het Oostblok zouden VE-dag dan ook decennialang op deze dag herdenken, in tegenstelling tot de rest van Europa en de VS die vasthielden aan 8 mei. Ook vandaag vieren Rusland en tal van Oost-Europese landen de overwinning op nazi-Duitsland nog steeds op 9 mei.

“Morgen vieren we VE-dag, een feestdag”

De datumfetisj van Stalin en co zou de bevolking worst wezen. Nota bene in het Verenigd Koninkrijk kwamen grote drommen mensen al op 7 mei op straat om het einde van de oorlog te vieren. Hoewel officieel nog geen enkele mededeling was vrijgegeven, verzamelde zich een grote massa mensen voor Buckingham Palace in Londen met de eis de koning te zien. Om 19.40 bevestigde het ministerie van Informatie eindelijk wat iedereen al lang wist met een aankondiging op de radio: “In navolging van wat de drie grootmachten zijn overeengekomen, vieren we morgen VE-dag. Die dag wordt als een feestdag beschouwd”.

Die 8e mei was overal in Europa en de VS goed voor een waar delirium op straat. In de VS viel de datum samen met de verjaardag van kersvers president Harry Truman (kleine foto). Hij zou het later zijn mooiste verjaardag ooit noemen. De dag zelf droeg hij op aan president Franklin D. Roosevelt die minder dan een maand eerder was overleden. In Londen gaf koning George VI zijn volk waar het al een dag eerder om had gevraagd en verscheen hij samen met zijn echtgenote, dochters Elizabeth en Margaret en premier Winston Churchill op het balkon van Buckingham Palace voor een uitzinnige menigte (foto onder). Naar verluidt mengden de jonge prinsessen zich later incognito onder de feestende massa.

Japan

Diezelfde dag sprak Churchill de Britten in een toespraak op de radio toe. “We mogen onszelf een korte periode van vreugde toestaan”, vertelde hij hen. “Maar we mogen geen moment het werk en de inspanningen die ons te wachten staan uit het oog verliezen. Japan, met al zijn verraderlijkheid en hebzucht, blijft ongeslagen.” Daarmee legde hij de vinger op de zere wonde: WO II was dan wel voorbij in het Westen, het Japanse imperialisme hield grote delen van Azië, Oceanië en de Stille Oceaan nog steeds in de ban. Pas halfweg augustus 1945 zouden de wapens ook in dat deel van de wereld zwijgen.

Meest gelezen