Hoe kan Europa het vluchtelingenvraagstuk oplossen?

Via de Middellandse Zee krijgt vooral Italië de toestroom van duizenden vluchtelingen te verwerken. Hardliners in het Italiaanse parlement pleiten daarom voor een rigoureuze blokkade voor de kust van Libië. Doel hiervan is niet alleen de vluchtelingenstroom in te dijken, maar ook de olie-export vanuit Libië en de wapenexport naar Libië een halt toe te roepen.

De Italiaanse premier Matteo Renzi is niet gewonnen voor dit idee omdat het net in de kaart van de mensensmokkelaars zou spelen. Die mening is ook de Belgische staatssecretaris Theo Francken (N-VA) toegedaan, die een “pervers effect” van een blokkade voorspelt.

Hierdoor zullen mensenhandelaars volgens Francken met nog gammeler bootjes en met nog minder brandstof varen om de vluchtelingen over te leveren aan de schepen die dan patrouilleren voor de kust van Libië. “Daardoor zullen mensenhandelaren nog grote winstmarges hebben, zich nog beter kunnen organiseren en nog meer mensen op bootjes kunnen zetten”, vreest Francken.

Een meer realistische en duurzame optie lijkt het voortzetten van de Mare Nostrum-operatie die Italië tot voor kort op eigen houtje uitvoerde. Omdat Italië het niet meer kon aanzien hoe duizenden mensen hun leven waagden met bootjes op de Middellandse Zee zette het land een zoek- en reddingsactie op het getouw.

Bedoeling was dat Europa die operatie later zou overnemen, maar dat is niet gebeurd. Daardoor is deze aanpak eind vorig jaar uitgedoofd. Dat betreurt niet alleen de VN-vluchtelingenorganisatie, maar ook Amnesty International en Artsen Zonder Grenzen. Zij pleiten er nu voor om onmiddellijk een nieuwe, grootschalige zoek- en reddingsactie op te starten.

Critici zeggen dat de Mare Nostrum-politiek een aanzuigeffect heeft, omdat mensensmokkelaars en vluchtelingen erop rekenen dat ze wel gered zullen worden. Vanessa Saenen van UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, zegt dat het tegendeel waar is. “Onder Mare Nostrum kwamen minder mensen naar hier dan sinds de nieuwe, strenge operatie-Triton”, zei Saenen in “De ochtend” op Radio 1. Triton is een operatie van de Europese grensbewaker Frontex dat er louter op gericht is de Europese buitengrenzen te bewaken.

Als Europa zou overwegen om vluchtelingen via de Mare Nostrum-aanpak te redden, moet er ook duidelijkheid zijn over hun lot: kunnen ze in Europa blijven of worden ze teruggestuurd.

Vanessa Saenen pleit daarom voor “betere legale manieren om mensen naar hier te laten komen. Daarbij denkt ze aan hervestiging, gezinshereniging en werkprocedures. Uitgebreidere en duidelijke afspraken dus.

Ook Artsen Zonder Grenzen is vragende partij voor "veilige en legale routes om het Europese continent te bereiken en een noodplan voor adequate opvangcondities".

Europees Parlementslid Ivo Belet (CD&V) denkt aan kantoren om vluchtelingdossiers af te werken in relatief stabiele landen als Tunesië en Egypte. Daar zouden ze hun dossiers kunnen indienen en zouden ze de gevaarlijke overtocht niet hoeven te maken. Als asielzoekers dan toch worden afgewezen, zouden ze vandaar terug naar hun land van afkomst begeleid worden.

Daarnaast zou Europa zich ook moeten buigen over een betere spreiding van de vluchtelingen over de verschillende EU-lidstaten. Want nu zijn de landen waar de vluchtelingen aanspoelen verantwoordelijk voor de afhandeling van hun dossiers.

Daardoor zitten de landen rond de Middellandse Zee dus met een toestroom van tienduizenden vluchtelingen, terwijl de andere landen gespaard blijven. Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement, noemt het alvast een schande “hoe veel landen op dit moment van hun verantwoordelijkheid weglopen”.

En ten slotte rest er nog de meest logische optie voor Europa om de toestroom aan vluchtelingen in te dijken: steun geven aan de conflictregio’s om vluchtelingen lokaal op te vangen zodat ze niet meer naar Europa vluchten.

Nu al worden de meeste vluchtelingen lokaal opgevangen. Libanon vangt bijvoorbeeld ruim een miljoen Syriërs op en Turkije neemt ook zijn verantwoordelijkheid op. Daardoor zoekt maar 5 procent van de Syrische vluchtelingen hun toevlucht tot Europa. Europa zou dus nog meer kunnen inzetten op deze vorm van opvang.