Iran omsingelt erfrivaal Saudi-Arabië in Jemen

Sinds de revolutie van Khomeini in Iran in 1979 is het eeuwenoude religieuze schisma in het Midden-Oosten steeds scherper geworden met als belangrijkste opponenten het radicaal soennitische Saudi-Arabië en het radicaal sjiitische Iran. Die zijn overigens al eeuwen vijanden: Arabieren tegen Perzen, soennieten tegen sjiieten. De wahabitische ideologie van de Saudi's is al sinds de 18e eeuw een extreme vorm van soennisme, die sjiieten beschouwt als "afvalligen" en hun verering van imams als "afgoderij".

De laatste jaren zit het de Iraniërs wel wat mee. Lange tijd was het nochtans seculiere Assad-regime in Syrië zowat de enige bondgenoot van Iran in de Arabische wereld. Het minderheidsbewind van Assad steunt weliswaar op de alawieten -een zijtak van het sjiisme - en is weinig religieus, maar dat wordt in Teheran met de mantel der liefde toegedekt. In buurland Libanon kan Iran rekenen op de onvoorwaardelijke trouw van de sjiitische militie Hezbollah, die nu de belangrijkste partij in de Libanese regering vormt.

In 2003 kwam dan een kantelmoment: de VS-invasie in Irak bracht toen - voor het eerst sinds eeuwen - de sjiitische meerderheid (60%) in dat land aan de macht. Sindsdien zijn Irak en Iran steeds dichter naar elkaar toegegroeid, recht evenredig met de Iraanse invloed in zijn buurland. Iraanse revolutionaire wachten of "pasdaran" vechten overigens met het Iraakse en het Syrische leger mee tegen de respectievelijke rebellen, waaronder de extremistische soennieten van IS. Bovendien vormen Iran, Irak, Syrië en Libanon een aaneengesloten blok grenzend aan de Middellandse Zee.

Wie op een kaart kijkt, ziet aan de noordgrens van Saudi-Arabië een uitdijende as van pro-Iraanse regeringen onder sjiitische invloed: Irak, Syrië en Libanon. In de Perzische Golf staan Saudi's en Iraniërs al langer tegenover elkaar, maar daar ligt ook het eilandje Bahrein, waar een soennitische dynastie heerst over een bevolking van 70% sjiieten. Toen de sjiieten daar in 2011 de straat opkwamen om democratie te eisen, kwamen Saudische troepen meteen "orde op zaken stellen".

Jemen is andere koek. Een derde van de Jemenieten is "vijver"-sjiiet, maar vorig jaar trok de stammilitie van de sjiitische Houthi's in sneltreinvaart vanuit het bolwerk in het noorden (vlak bij de grens met Saudi-Arabië) via de hoofdstad Sanaa naar het westen en zuiden van Jemen.

Die "blitzopmars" was mogelijk omdat een deel van het leger overliep, met name dat deel dat trouw bleef aan de in 2011 na het volksprotest afgezette president Ali Abdullah Saleh (ook een sjiiet). Anderzijds gaf Iran nauwelijks verdoken steun aan de alsmaar beter uitgeruste en georganiseerde Houthi's. Toeval of niet: eind vorig jaar keerde de sjiitische troonpretendent van Noord-Jemen vanuit ballingschap terug naar Sanaa en begin maart werd de eerste rechtstreekse "commerciële" luchtverbinding geopend tussen het Jemen van de Houthi's en Iran. 

Toen de Houthi's gisteren op het punt stonden om wat overbleef van de Jemenitische regering ook uit de zuidelijke havenstad Aden te verjagen, was de "rode lijn" voor de Saudi's overschreden. Een Jemen onder de Houthi's zou een vierde pro-Iraanse staat in de Arabische wereld zijn en een aan de zuidgrens, wat in feite een soort omsingeling van Saudi-Arabië zou betekenen.

Voldoende redenen voor de nerveuze Saudi's om samen met hun overwegend soennitische bondgenoten uit de Arabische Golfstaten ten aanval te trekken met een luchtoffensief en mogelijk ook met grondtroepen.

Dat is niet zonder risico: in het zuiden van Saudi-Arabië (Asir en Najran) leven tienduizenden zayditische sjiieten die zich verwant voelen met de Houthi's in Jemen. Die gebieden zijn overigens pas in 1934 door de Saudi's veroverd op Noord-Jemen. In de oostelijke provincie van Saudi-Arabië -waar de oliereserves liggen- wonen er ook veel sjiieten die daar al decennialang gediscrimineerd worden. Bovendien zijn dat "twaalver"-sjiieten, dezelfde tak dus als in Iran, en leeft onder hen veel ongenoegen.

Ook Egypte steunt de Saudi's die goede banden hebben met de nieuwe machthebber president Abdel Fattah al-Sisi. Logisch, want de olietransporten via het Suezkanaal zijn essentiële inkomsten voor Egypte, en al die schepen moeten aan de andere kant van de Rode Zee door de smalle zeestraat Bab al-Mandeb langs Jemen, waar dus de Houthi's nu de plak zwaaien.

Dat laatste is overigens ook de reden waarom het Westen zich meteen achter de Saudi's en de Arabische bondgenoten zet met materiële, logistieke steun en inlichtingen. Iran is een oeverstaat van de Straat van Hormuz, die de olierijke Perzische Golf afsluit, en zou via de Houthi's ook een vinger in de pap hebben aan de Bab al-Mandeb-zeestraat. Langs daar passeert 50% van het gas uit Qatar naar Groot-Brittannië en 90% van ons aardgas in België. En omweg langs Afrika kan ook, maar duurt langer en kost meer.

Bovendien hebben de VS de Arabische bondgenoten nodig om in Syrië en Irak luchtaanvallen uit te voeren tegen de terreurgroep IS. Vreemd genoeg zijn we daar dan objectieve bondgenoten van Iran. In Jemen heeft de opmars van de Houthi's geleid tot het vertrek van de VS-troepen die daar drone-aanvallen op de soennitische terreurgroep AQAP (Al Qaeda) uitvoerden. Anderzijds zijn de Houthi's echter ook gezworen vijanden van Al Qaeda, dat vooral in het oosten van Jemen bases heeft. Het is zelden zwart-wit, zeker niet in het Midden-Oosten.

Er is overigens nog een andere reden waarom de Saudi's zo nerveus zijn. De pogingen van VS-president Barack Obama om via een nucleair verdrag tot normale relaties met Iran te komen, wekken veel wantrouwen bij de Arabische bondgenoten van de VS. In zoverre zelfs dat Saudi-Arabië ermee dreigt om zelfs "kernonderzoek te verrichten" als de Iraanse nucleaire programma's door dat verdrag niet worden stopgezet. Een nucleaire wedloop in een dergelijk kruitvat als het Nabije Oosten tussen twee radicaal tegengestelde regimes is nu echt geen optie.