"Who is fighting who" in Jemen?

Het Zuid-Arabische land Jemen wordt geteisterd door in elkaar overvloeiende burgeroorlogen. Verschillende partijen gaan elkaar daar in wisselende allianties te lijf en er zijn nu al twee "regeringen".

Niet dat er in Jemen veel staan, maar wellicht ziet u al lang door de bomen het bos niet meer in het door oorlog verscheurde land. Dat is geen verwijt, want de reeks conflicten in Jemen zijn erg complex en er zijn veel partijen mee gemoeid.

Om te beginnen, bestaat Jemen als staat niet echt, toch niet in de moderne betekenis van het woord. Politiek is in Jemen geen zaak van ideologie, maar wel van loyauteit tegenover stammen, clans en de eigen versie van de islam waarin men nu eenmaal geboren wordt. Historische eenheid was er bijna nooit, lokale imams en sjeiks regeerden hun eigen territorium. Die breuklijnen lijken nu te groot voor de illusie van het "verenigde Jemen", dat pas in 1990 een politiek project werd.

Internationaal zijn ook Iran (dat de Houthi's steunt), de Arabische landen en het Westen (die beiden de soennieten en de regering steunen) en Al Qaeda (dat in de chaos van Jemen een thuisbasis heeft ingericht) betrokken bij de strijd.

De sjiitische as: de Houthi's en Saleh

Een derde van de Jemenieten zijn sjiieten. De meesten behoren tot de tak van de zaydieten of "vijver"-sjiieten. Er is ook een kleine minderheid van "zeveners" of ismaïlistische sjiieten, maar die speelt niet echter een rol.

Tot de revolutie van 1963 zwaaiden de zayditisch-sjiitische imams de plak over een groot deel van Noord-Jemen. Daarna raakten de sjiieten wat in de verdrukking, wat in de jaren 90 leidde tot de opstand van de sjiitische Houthi-clan (foto) uit het noorden. De voorbije maanden hebben de Houthi's -al dan niet met ondersteuning vanuit Iran en/of Hezbollah- de regering uit de hoofdstad Sanaa verdreven en grote delen van Noord- en Centraal-Jemen in handen gekregen.

De "Blitzkrieg" van de Houthi's werd daarbij gesteund door troepen die trouw zijn gebleven aan voormalig president Al Abdullah Saleh (foto), die in 2011 zeer tegen zijn zin de macht moest afstaan na democratisch volksprotest. Saleh -zelf een sjiiet, maar voorheen onderdrukker van de Houthi's- zag in een gelegenheidscoalitie de kans om zijn opvolger Abed Rabbo Mansur Hadi te dwarsbomen.

De regering-Hadi in bastion Aden

Na de doortocht van de Arabische Lente in Jemen in 2011, kwam daar Abed Rabbo Mansur Hadi als overgangspresident aan de macht. Hadi kwam uit de GPC-partij van zijn voorganger Saleh, maar is afkomstig uit het zuiden van het land, dat tot 1990 onafhankelijk was.

Sinds zijn vlucht voor de Houthi's hebben president Abed Rabbuh Mansur Hadi (foto) en zijn regering zich teruggetrokken in zijn thuisbastion, de zuidelijke havenstad Aden, de economische hoofdstad van Jemen. Wat overblijft van het Jemenitische leger probeert daar nu stand te houden, maar krijgt daarbij de steun van de zuidelijke separatisten, nochtans eerder vijanden.

Aden was sinds de 19e eeuw een Brits protectoraat en was daarna van 1968 tot 1990 de hoofdstad van Zuid-Jemen, de enige communistische staat die de Arabische wereld ooit gekend heeft. Dat was de gezworen vijand van het conservatieve Noord-Jemen, maar moest door het wegvallen van de Sovjetsteun in 1990 noodgedwongen een fusie tussen beide staten accepteren.

In 1994 probeerde het zuiden zich opnieuw af te scheuren, maar werd het verslagen door het Jemenitische leger. Toch bleven de separatisten van de Zuidelijke Beweging (al-Hirak al-Janubi) in Aden ijveren voor een eigen staat en door de ineenstorting van het centrale gezag, ruiken ze nu hun kans. De regering van Hadi is dan ook erg afhankelijk van de separatistische milities van de Hirak, die opnieuw de oude zuidelijke vlag met de rode ster doen wapperen (foto).

Het zijn overigens niet de enige separatisten of autonomisten in Jemen. In de oostelijke regio Hadramawt (het vroegere Zuid-Arabië of Arabia Felix) willen de traditionele stamleiders opnieuw hun vroegere autonomie heroveren die ze verloren toen de marxisten in 1968 hun gebied inlijfden en met Aden samenvoegden tot Zuid-Jemen.

De soennitische as en terroristen

De soennieten vormen de hoofdmoot in Jemen. Sinds 1990 bestaat daar de conservatief-islamistische partij Islah, lange tijd de tweede partij van het land na de GPC van toenmalig president Saleh. Islah had banden met de Moslimbroederschap, maar werd ook gesteund door het extreem-wahhabitische Saudi-Arabië.

De partij staat voor conservatieve waarden en wil de maatschappij volledig baseren op de sharia. Als dusdanig speelden de soennitische stammenmilities rond Islah een belangrijke rol bij de oorlog in 1994 tegen de zuidelijke linkse beweging rond Aden, maar nadien ook tegen de sjiitische Houthi's. Toch wil ook Islah vooral de autonomie van de stammen- en clanleiders respecteren. Soennitische stammilities verbonden met Islah vechten in het centrum van het land tegen de Houthi's.

Meer extreem is AQAP (Al Qaeda in het Arabisch Schiereiland). Die beweging schurkt aan tegen het Al Qaeda (foto) van de gedode Osama Bin Laden en wordt nu beschouwd als het gevaarlijkste filiaal van Al Qaeda. AQAP is door Saudische troepen uit dat land verjaagd en is nu vooral actief in het oosten van Jemen, waar het zowel tegen de regering, als tegen de Houthi's en de zuidelijke separatisten vecht en aanslagen uitvoert.

AQAP is internationaal berucht wegens de gijzeling van westerlingen, de aanslag tegen het VS-marineschip USS Cole in Aden in 2000 (17 doden) en die tegen de Franse tanker Limbourg in 2002. Er waren ook mislukte pogingen om vliegtuigen en synagogen in het Westen op te blazen en AQAP wordt ook in verband gebracht met de recente aanslag tegen het blad Charlie-Hebdo in Parijs.

Toch wijst AQAP de recente bloedige aanslagen tegen sjiitische moskeeën in Sanaa af. Die zijn opgeëist door de rivaliserende soennitische terreurgroep IS die in Syrië en Irak actief is. Als dat klopt, zou het gaan om de eerste grote actie van IS in Jemen en wordt die groep daar dus ook actief. IS verwijt AQAP overigens dat die te weinig doen tegen de Houthi's.

 

Meest gelezen