Na het bestand: wie heeft gewonnen/verloren in Oekraïne?

Als -en we zeggen wel degelijk ALS- vannacht de wapens zwijgen en de troepen en zware wapens daarna worden teruggetrokken zoals afgesproken in het bestand Minsk-2 eerder deze week, dan is er nog lang geen vrede in Oekraïne.

De leiders van Duitsland, Frankrijk, Oekraïne en Rusland zijn het in Minsk enkel eens geworden om het vechten te stoppen  Er zijn zelfs niet de minste contouren van een politieke en diplomatieke oplossing. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier merkte op dat "er nu tijd gewonnen is om een echte regeling af te spreken", meer niet.

Voor een bestand pleit dat beide strijdende partijen tenminste een rustpauze kunnen gebruiken, al was het maar om hun troepen, wapens en munitie te kunnen aanvullen. Anderzijds zijn de pro-Russische rebellen nu aan het oprukken. Moskou zou dat momentum niet graag opgeven, zeker niet nu de Verenigde Staten binnenkort Oekraïense troepen gaan opleiden en er sprake is van wapenleveringen aan Kiev. Dat zou het overwicht van de rebellen op termijn te niet kunnen doen. Bij het vorige bestand van Minsk in september kregen de rebellen klappen en wilden die het Oekraïense tegenoffensief stoppen.

Voor de burgers in en rond de gevechtszones is zelfs een gewoon ophouden van het geweld al een opluchting. Voor de 5.300 doden en de nog meer gewonden die in het conflict zijn gevallen, komt zelfs dat bestand veel te laat.

Als het vechten stopt, komt Oekraïne er als staat kapot, gefragmenteerd en politiek meer verdeeld dan ooit, uit. Rusland heeft dan de facto de Krim en indirect ook het gebied rond Loegansk en Donetsk in het oosten van het land geannexeerd. 

Nu is dat gebiedsverlies relatief beperkt, want het grootste deel van Oekraïne is nog stevig in handen van de regering in Kiev, inclusief delen van het Russisch-sprekende gebied in het oosten, zoals rond de stad Charkov.

Door het verlies van de Krim en het "Sudeten-Donetsk" slaat de politieke slinger in de publieke opinie in de rest van Oekraïne nu echter volledig door naar het Westen, weg van Rusland. Voor het begin van de crisis eind 2013 had de toen pro-Russische president Viktor Janoekovitsj. Dat lijkt nu niet meer mogelijk.

Wel staat de toch al wankele Oekraïense economie op instorten en zal die enkel via steun van de EU en het IMF overeind gehouden kunnen worden. Ook dat kan een begin zijn van het inbedden van het romp-Oekraïne in Europa. Wel blijft Oekraïne erg afhankelijk van Russisch aardgas.

Het Rusland van Vladimir Poetin was op elk moment sterker dan Oekraïne en heeft dat uiteindelijk laten voelen in de Krim en in het oosten. De annexatie van de Krim was strategisch belangrijk en Moskou voelt dat zo een historisch onrecht is gecorrigeerd. De marinebasis in Sevastopol op de Krim is nu niet langer afhankelijk van Oekraïne en belangrijk, maar de Zwarte Zee-vloot is nu ook niet zo belangrijk en veelal verouderd.

Met de indirecte "verovering" van Oost-Oekraïne is dan wel een deel van het belangrijke Donbass-industriebekken met onder meer de wapenindustrie onder Russische controle gekomen, maar veel daarvan is ook verwoest en de heropbouw zal duur uitvallen. De beroemde rijke graanvelden van Oekraïne zijn evenwel niet in Russische handen gekomen.

Poetin heeft ook een grote prijs moeten betalen voor toch beperkte terreinwinst. Zo is er grote imagoschade (zelfs China steunde Rusland niet) en vreten westerse sancties de toch al geteisterde Russische economie aan. De crisis heeft bovendien de NAVO een nieuw elan gegeven.

De pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne zijn dan min of meer wel waar ze willen thuishoren, het is maar de vraag of de verwoestingen in hun gebied het waard waren.

Ook voor Europa en het Westen is de krachtmeting in Oekraïne een dure zaak. De NAVO was op geen enkel ogenblik van plan om zich daar te laten gelden, maar heeft zichzelf wel opnieuw uitgevonden. De wederopbouw van Oekraïne zal decennialang veel geld kosten, maar is nodig om de stabiliteit aan de oostgrenzen van de EU en de NAVO te behouden.

Zelfs als er een vredesregeling komt, blijven we zitten met de nieuwe Koude Oorlog en een groot wantrouwen tegenover Rusland. Het vredesdividend van na 1991 is hoe dan ook weg en de NAVO is -in tegenspraak met eerdere beloften- begonnen met het verplaatsen van troepen en materieel naar de lidstaten in Oost-Europa.

De crisis kwam ook voor het Westen ongelegen, net nu de oorlog met de terreurgroep IS de aandacht op het Midden-Oosten richt en met de schuldencrisis van Griekenland.

Het is nog te vroeg om te stellen of het akkoord van Minsk niet meer wordt dan een rustperiode in de gevechten zoals het eerste bestand van Minsk in september vorig jaar. Het akkoord is zelfs te beperkt om te vergelijken met dat van München in 1938, waarbij een groot deel van Tsjechoslovakije door de geallieerden verkwanseld werd aan Nazi-Duitsland.

Ook is het niet zeker dat de huidige situatie leidt tot de ineenstorting van Oekraïne als staat, wat het uiteindelijke doel van Poetin is. Wel is duidelijk dat er in dit conflict enkel verliezers zijn en geen winnaars. Wat er diplomatiek ook uit de bus komt, voor de volgende decennia is de breuk tussen het Westen en Rusland zo goed als totaal.