Churchill: een man van zijn tijd
"De geschiedenis zal ons gunstig beoordelen", zei Churchill tegen Stalin en Roosevelt in 1943. Gevraagd hoe hij daar zo zeker van kon zijn, zei hij: "omdat ik ze schrijven zal". Wat hij ook deed. In zes grote delen getiteld "The Second World War". Maar een halve eeuw later beoordelen de Britten hem niet enkel gunstig meer en zijn ze geneigd hem te zien als het gecompliceerde, gemankeerde genie dat hij was. Biografen als Jeremy Paxman geloven dat Churchill, vanwege zijn eigenzinnig dictatoriaal gedrag, nu nooit meer premier zou kunnen worden.
Excentriek en ad rem
Churchill, een moedig, impulsief en onconventioneel leider, was een man van zijn tijd. Hij zou "verstikken in de spin waar de huidige politiek voor doorgaat", zegt Paxman.
Voor hij de politiek instapt is Churchill beroepssoldaat en verslaggever. Hij is een excentriekeling uit een geprivilegieerd milieu (een Spencer, evenals prinses Diana) die zich raar en ouderwets kleedt, fervent antisocialist is en de politieke ideeën heeft van een ongeleid projectiel. Hij is fantastisch geestig en ad rem. "Als ik uw echtgenote was zou ik gif in uw koffie doen", zegt de parlementariër Nancy Astor eens. "Als ik met u getrouwd was, zou ik het opdrinken", antwoordde Churchill. Hij drinkt graag en veel, "maar ik heb meer uit alcohol gehaald dan alcohol uit mij".
"We zullen doorgaan tot het einde"
"De grootheid van Churchill is dat hij een democratische dictator was", zegt een andere biograaf Jonathan Dimbleby. "Hij had bijna totale macht tijdens de oorlog. Dat zou nu niet meer kunnen."
Als hij op 10 mei 1940 premier wordt hebben de Britten hoegenaamd geen leger. Iedere andere politiek leider had waarschijnlijk een uitweg gezocht uit een oorlog die niet te winnen lijkt. Maar Churchill weigert in de verdediging te gaan. "We zullen doorgaan tot het einde. We zullen vechten op de stranden... we zullen vechten in de velden en op straat... we zullen ons nooit overgeven."
In het openbaar is hij hoopvol en doelgericht. "Ik heb niets te bieden dan bloed, hard werk, tranen en zweet." Hij laat zich vaak in het land zien, doorgaans met sigaar. Het is Churchill die de "grand alliance" bedenkt met de VS en de Sovjet Unie en "de grote drie" samenbindt in een anti-Hitler coalitie. "De Amerikanen zullen altijd doen wat goed is, nadat ze alle alternatieven hebben uitgeput." Hij kan Charles de Gaulle maar moeilijk verdragen. "Van alle kruisen die ik te dragen heb is het kruis van Lorraine het zwaarst."
Vredestijdperk eist nieuw soort leider
Churchill maakt strategische misrekeningen, hij weigert voedselhulp voor bezet Europa en het zijn de Britten die onder zijn leiding beginnen met ’s nachts burgers te bombarderen (niet de Duitsers). Zijn landgenoten zien hem als een magnifiek oorlogsleider, met de nadruk op oorlog. "Het is uw overwinning", zegt hij in een toespraak na de Duitse overgave. "No, no", roept de menigte, "it is your victory".
Kort daarna verliest hij de verkiezingen. Het nieuwe vredestijdperk eist een nieuw soort leider. Churchill is upper class, arrogant en uit de tijd. Hij heeft zich verzet tegen verzelfstandiging van de koloniën, noemde Mahatma Gandhi een halfnaakte fakir en was tegen stemrecht voor vrouwen. Hij krijgt de Nobelprijs voor Literatuur, maar heeft liever die voor vrede gehad.
"Ik ben gereed om mijn maker te ontmoeten", zegt hij op zijn 75e verjaardag. "Of mijn maker gereed is voor de beproeving om mij te ontmoeten is weer wat anders."
