"Met de F-35 ga je bankroet"

Onze correspondent Tom Van de Weghe sprak in Washington DC met een van de grootste critici van het F-35 gevechtsvliegtuig, de mogelijke opvolger van de F-16.

Winslow Wheeler staat in de VS bekend als een van de meest gezaghebbende defensiespecialisten die het F-35 project al sinds eind de jaren negentig kritisch bestudeert. Hij is directeur bij POGO (Project on Government Oversight) dat de militaire uitgaven van de Amerikaanse overheid controleert. Wheeler werkte in het verleden zowel voor Democraten als Republikeinen op Capitol Hill.

Mijnheer Wheeler, u noemt het F-35 programma het duurste wapenprogramma uit de Amerikaanse geschiedenis. Waarom?

Met 400 miljard dollar die de F-35 tot nu gekost heeft is het misschien ook het duurste wapenprogramma ter wereld. En ook de grootse flop wellicht. De Amerikaanse luchtmacht wou de succesvolle F-16 vervangen op het einde van de jaren negentig. In plaats van beroep te doen op de ingenieurs die de F-16 en andere succesvolle gevechtsvliegtuigen ontworpen hadden, wilden ze een bureacratische droom achterna jagen om een vliegtuig te ontwerpen dat alles kan: van bommenwerper tot patrouillevliegtuig tot gevechtsvliegtuig. Het resultaat: een vliegtuig dat veel te ingewikkeld is om betaalbaar te zijn, en veel te ingewikkeld is om succesvol te zijn in de lucht.

Toch neemt het Amerikaanse leger de eerste vliegtuigen over 9 maanden in gebruik. Wat werd daarvoor betaald?

Vandaag betalen we in de VS 140 miljoen dollar voor een F-35. Daar zit de kost voor onderzoek en ontwikkeling niet bij.

Lockheed zweert dat de prijs zal zakken tegen wanneer België het vliegtuig eventueel zou kopen, over enkele jaren. Ze plakken er zelf een getal op: 80 miljoen dollar.

Die 80 miljoen dollar is wishful thinking. Keer op keer hebben we gezien dat de prijs de hoogte is ingeschoten nadat nieuwe problemen werden ontdekt. Weet je wat de oorspronkelijke prijs van een F-35 was? 35 miljoen dollar. Dat zegt genoeg. Voor 80 miljoen dollar zal de Belgische luchtmacht er trouwens nog niet mee kunnen vliegen: denk aan de extra kostprijs voor opleiding en simulators, de logistiek, de brandstof, het onderhoud. Bovendien zien we dat steeds meer landen die oorspronkelijk in het ontwikkelingsproject zaten er minder kopen dan gepland. Kijk naar jullie buurland Nederland, dat 37 toestellen koopt in plaats van 85. Ook die gekrompen vraag zal de prijs de hoogte injagen.

Een van de belangrijkste verkoopsargumenten van de F-35 is de stealthfunctie, waardoor het vliegtuig moeilijk herkenbaar is voor vijandelijke radars. Een gamechanger in luchtgevechten, noemt Lockheed Martin het. U bent niet overtuigd?

Kijk, zowel ons ministerie van defensie als dat van jullie zullen proberen zeggen dat de F-35 het enige vliegtuig is dat aan hun eisen voldoet. De eisen zijn werkelijk op het lijf geschreven van de F-35. Stealth is er eentje van. Het is het duurste kenmerk van het vliegtuig. Maar het betekent niet dat je vliegtuig onzichtbaar is. In veel gevallen blijkt het ook niet te werken. En toch drijft het de kost van dit vliegtuig op.

Stealth is niet nodig, volgens u?

Neen. Kijk naar de conflicten in het verleden waarbij gevechtsvliegtuigen werden ingezet, Operatie Desert Storm in 1991, Kosovo in 1999, Irak in 2003. Dan zie je weinig redenen om te geloven dat stealth zo'n fantastisch kenmerk is. Denk vooral aan het stealthvliegtuig van de NAVO dat in 1999 werd neergehaald door de Serviërs op het moment dat het een bom wilde gooien. Zo'n vliegtuig is wel degelijk detecteerbaar voor vijandelijke radars. Het is zelfs bijzonder kwetsbaar voor radarraketten als de vijand weet hoe ze te gebruiken.

Er zijn de voorbije jaren nog meer problemen opgedoken met de F-35?

We botsen bij de F-35 op het ene probleem na het andere. Problemen met software, met aërodynamica, met trage versnellingen, met het bereik. Omdat het vliegtuig de nodige vereisten van het Amerikaanse leger niet haalde, werd de vereisten versoepeld zodat het toch door de testen zou geraken. Ik verwacht ik nog meer problemen wanneer over enkele jaren de testen moeilijker zullen worden.

Lockheed zelf belooft dat deze kinderziektes zullen opgelost zijn als ons land dit vliegtuig eventueel zou kopen tegen 2019. Dat gelooft u niet?

Lockheed Martin maakt heel veel beloftes. Ik maak graag volgende vergelijking: voor een autoverkoper is het heel gemakkelijk om te beloven hoe fantastisch een wagen is. "Betaal me asjeblief vandaag, en achteraf mag je ermee rijden." Dat is hetzelfde wat Lockheed Martin doet. Andere landen moeten niet zo dom zijn als wij en dezelfde fout maken die wij gemaakt hebben om politieke redenen.

Als u in de schoenen zou staan van de Belgische regering, wat zou u doen?

Fly before you buy. Vlieg er eerst mee voor je de F-35 koopt. Stuur jullie beste piloten naar hier en kom precies te weten wat de F-35 kan en wat hij niet kan, en wat hij precies zal kosten. Sommige problemen zullen opgelost worden, wat de prijs verder naar omhoog zal drijven. Andere problemen kunnen niet opgelost worden zonder dat het vliegtuig opnieuw ontworpen wordt. Ik zou ook hetzelfde voorstel doen aan andere vliegtuigbouwers. Test vooraleer je koopt. Geloof Lockheed Martin niet. Geloof ook mij niet. Geloof de testresultaten.

Wat weet u over de concurrenten van de F-35?

Ik weet dat in bepaalde gevallen de F-35 niet anders kan dan minder presteren dan de concurrentie. Op het vlak van versnelling bijvoorbeeld, op het vlak van vinnigheid, bereik, bommenlading ook. Er zijn veel vliegtuigen die het opvallend beter doen dan de F-35. En we zitten nog maar in de testfase van dit vliegtuig.

Maar waarom kiest zelfs het Amerikaanse leger hiervoor?

Heeft u een uurtje? Dit is een van de grootste koehandels uit de Amerikaanse militaire geschiedenis. Het heeft zelfs te maken met wat verdacht veel op omkoping lijkt. Lockheed Martin heeft het zeer slim gespeeld. Het bedrijf heeft ervoor gezorgd dat in 45 staten van de VS onderdelen gemaakt worden. Lockheed Martin beloofde jobs in ruil voor steun in het Congres om het programma goed te keuren. Achter Lockheed Martin schuilt een van de machtigste lobbymachines die er bestaan.
 

Veel NAVO-partners hebben ook bijgedragen aan de ontwikkeling van de F-35. Het gebruik van dit toestel in onderling NAVO-verband is volgens Lockheed Martin een belangrijk aankoopargument, ook voor België. Is dat inderdaad zo?

Dat is de grootste onzin die ik al gehoord heb. Er bestaat veel diversiteit in de vliegtuigen die de NAVO vandaag gebruikt. Zij kunnen allemaal perfect onderling met elkaar electronisch in interactie staan. Wees alstublieft niet zo dwaas om al je geld in hetzelfde spaarvarken te steken. We hebben genoeg stommiteiten gezien toen dat gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Koreaanse oorlog, enzovoort. Laten we lessen leren uit de geschiedenis.

Er is geen haast bij dus?

Absoluut niet. De NAVO wordt bij mijn weten niet geconfronteerd met grote existentiële bedreigingen op dit moment. Zowel de Europese als de Amerikaanse luchtmacht kunnen het zich veroorloven om te wachten tot dit vliegtuig echt op punt staat, en tot de prijs echt duidelijk wordt, want dat blijft een vraagteken.

U zou ook de bestaande F-16 nog niet meteen afdanken?

Neen. Er zijn voldoende goedkope oplossingen om de levensduur van de F-16 te verlengen, tot er een waardige vervanger opduikt die echt klaar is. Als je tevreden bent met wat de F-16 de voorbije 30 jaar voor jullie gedaan heeft, dan is de F-35 niets voor jullie. Met de F-35 ga je bankroet.

We zien meer en meer drone vliegtuigen opduiken. Ziet u nog wel een toekomst voor bemande vliegtuigen?

Ik geloof van wel. Ik denk dat er nog lang bemande gevechtsvliegtuigen zullen bestaan. Mensen kunnen nu eenmaal beter en sneller inspelen op omstandigheden in de lucht waar je zelfs met de beste technologie niet kan op inspelen. Het gevechtsvliegtuig van de toekomst is er eentje dat gebaseerd is op gevechtservaringen uit het recente verleden. Niet eentje dat gebaseerd is op technologische fantasieën.

Meest gelezen