Shimon Peres, de man van "meestal net niet"

Shimon Peres heette oorspronkelijk Szymon Perski. Hij wordt geboren op 2 augustus 1923 in het plaatsje Wisniew, in Polen (nu Visjneva in Oekraïne). Zijn vader is een welstellende houthandelaar. Zijn familie is polyglot en spreekt Hebreeuws, Yiddisch en Russisch. Op school leert de jonge Szymon Pools. Later zouden daar nog Frans en Engels bij komen.

In 1932 emigreert vader Peres naar het toenmalige Palestina, waar hij zich in Tel Aviv vestigt. De rest van het gezin volgt twee jaar later.

In 1947 wordt Shimon Peres lid van de Haganah, de zionistische paramilitaire organisatie van David Ben-Gurion die ook de -dan illegale - immigratie van overlevenden van de Holocaust naar Palestina organiseert. Hij is verantwoordelijk voor personeel en wapenaankopen. Zijn eerste stappen in de politieke wereld zet Peres in de Mapai-partij van diezelfde Ben-Gurion, een linkse partij die later zou opgaan in de Arbeiderspartij.

Ben-Gurion wordt zowat de politieke mentor van Peres. Na de onafhankelijkheid van Israël, in 1948, duidt die hem aan als hoofd van de marine van de gloednieuwe staat. Peres klimt op in de rangen van het ministerie van Defensie en is viceminister van Defensie van 1959 tot 1965.

Hij is onder meer verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de controversiële kernreactor van Dimona, waardoor Israël kernwapens kan produceren. De wereld zou pas in 1986 kennis nemen van het Israëlische kernprogramma, als de gevluchte technicus Mordechai Vanunu er een boekje over open doet.

Tijdens de Suez-crisis in 1956 kiest Israël onder invloed van Peres het kamp van Groot-Brittannië en Frankrijk. Parijs wordt trouwens een belangrijke wapenleverancier van de Joodse staat.

Vanaf 1969 begint Shimon Peres aan een lange carrière als minister. In de loop der volgende jaren bekleedt hij onder meer de posten van Immigratie, Transport en Communicatie, Informatie, Defensie en Buitenlandse Zaken. Na het ontslag van premier Golda Meir, na de Yom Kippuroorlog in 1973, wordt Peres een van de leidende figuren van de Arbeiderspartij. Toch blijft hij enigszins in de schaduw van oud-generaal Yitzhak Rabin.

Als minister van Defensie was hij in juni 1976 verantwoordelijk voor de succesvolle Israëlische raid op Entebbe in Oeganda, waarbij meer dan honderd passagiers van een door Palestijnen gekaapt vliegtuig werd gered en veilig naar Israël werden overgebracht.

Als Rabin in 1977 moet opstappen wegens een schandaal waarbij zijn echtgenote is betrokken, volgt Peres hem op als partijleider en vervangt hij hem als premier. De verkiezingen worden fataal voor de Arbeiderspartij, want Menachem Begin en zijn rechtse Likoed-partij komen als winnaar uit de bus.

In de jaren 80 mag Shimon Peres nog eens een regering leiden, het gevolg van een coalitieakkoord tussen zijn Arbeiderspartij en het Likoed van Yitzhak Shamir. De samenwerking tussen links en rechts is ongemakkelijk en doet de Arbeiderspartij geen goed. In 1990 verhuist Peres weer naar de oppositiebanken.Twee jaar later moet hij de voorzittershamer van de partij teruggeven aan Rabin, die herrezen is op het politieke toneel.

Onder Yitzhak Rabin wordt Shimon Peres weer minister van Buitenlandse Zaken. Hij leidt geheime onderhandelingen met de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO, en die monden uit in de vredesakkoorden van Oslo.

"Land in ruil voor vrede" is het motto. Israël geeft delen van de bezette gebieden aan de Palestijnen - de PLO kan zelfs een soort eigen regering opzetten - maar moet in ruil wel het bestaan van Israël erkennen. Rabin en PLO-leider Yasser Arafat reiken elkaar letterlijk de hand in 1993 onder het goedkeurend oog van de Amerikaanse president Bill Clinton.

Voor het eerst in decennia lijkt eindelijk een oplossing in zicht voor het ingewikkelde en uitzichtloze conflict in het Midden-Oosten. Peres, Rabin en Arafat ontvangen zelfs de Nobelprijs voor de Vrede. In 2005 wordt alle hoop de grond in geboord als de joodse extremist Yigal Amir Rabin vermoordt. Peres wordt weer premier, maar slaagt er andermaal niet in de verkiezingen te winnen. Benjamin Netanyahu en Likoed keren terug aan de macht.

Het vredesproces raakt geleidelijk helemaal in het slop na aanslagen door radicale Palestijnen en een hernieuwde koloniseringspolitiek door de Likoed-regering. In de oppositie moet Peres de duimen leggen voor zijn partijgenoot Ehud Barak. In 2000 is hij kandidaat om president te worden - een grotendeels ceremoniële functie - maar ook die eer is hem niet gegund, want hij delft het onderspit tegen Moshe Katsav van Likoed. Peres lijkt veroordeeld tot de rol van de man die het net niet haalt.

In 2005 verliest hij de strijd om het leiderschap van zijn partij van vakbondsleider Amir Peretz. Voor de zoveelste keer mag hij het vergeten om ooit nog eens premier te worden.

Enkele weken na zijn laatste nederlaag houdt Peres het voor bekeken. "Mijn tijd van dienst voor de Arbeidspartij is voorbij", zegt hij. Voortaan is hij lid van Kadima (Hebreeuws voor "voorwaarts"), de nieuwe partij van Ariël Sharon. Sharon belooft Peres na een overwinning van Kadima bij de verkiezingen in 2006 in een nieuwe regering op te nemen.

Begin 2006 wordt Sharon getroffen door een zware beroerte en is hij definitief buiten strijd. Veel waarnemers verwachten dat Peres hem zal opvolgen, maar uiteindelijk moet die Ehud Olmert laten voorgaan als nieuwe leider van Kadima. Peres steunt Olmert en blijft lid van Kadima. Bij de parlementsverkiezingen van 2006 staat hij op de tweede lijstplaats, achter Ehud Olmert.

Zijn trouw loont uiteindelijk in 2007, als tot president wordt gekozen. Hij volgt Moshe Katsav op, die moet opstappen na beschuldigingen van seksuele intimidatie en fraude. Als staatshoofd heeft hij dan misschien wel geen grote reële macht, maar zijn morele gezag is wel groot.

In het vredesproces in het Midden-Oosten speelt Shimon Peres geen rol van betekenis meer. Integendeel: in 2009 laat hij zich in Davos opmerken tijdens een felle woordenwisseling met de Turkse premier Erdogan over het Israëlische beleid in de Palestijnse gebieden.

In 2014 is de politieke carrière van Peres ten einde. Hij wordt als president opgevolgd door Reuven Rivlin. In zijn laatste ambtsjaar is hij het oudste staatshoofd ter wereld: 90 jaar oud. Zijn afscheid van de politiek is opmerkelijk: in een ironische videofilm kondigt hij aan dat hij er na 70 jaar publieke dienst mee ophoudt en ander werk gaat zoeken.