100 jaar geleden ging het Panamakanaal open

In het najaar van 1513 worstelde de Spaanse karavaan van Vasco Nunez de Balboa doorheen de landengte van Panama. Toen in de verte de zee opdook, waren de Spanjaarden door het dolle heen, want ze waren de eerste Europeanen die Amerika doortrokken, zij het langs de smalle wespentaille van Panama.

Een decennium later zou Ferdinand Magellaan de zeeroute rondom Zuid-Amerika ontdekken, maar dat was een erg omslachtige en verre route. Karel V (onze keizer Karel en koning van Spanje, links) liet in 1534 al een studie uitvoeren over de haalbaarheid van een kanaal doorheen Panama, maar dat bleek toen nog toekomstmuziek.

In 1855 werd doorheen de landengte wel een spoorlijn aangelegd waardoor passagiers en goederen de lange omweg via Zuid-Amerika bespaard werd. De eerste aanzet tot het kanaal kwam er tussen 1881 en 1894 en was in handen van een Franse maatschappij die de beroemde Ferdinand de Lesseps aanwierf, de man achter het Suezkanaal.

De Lesseps wou een kanaal op zeeniveau zonder sluizen, maar de ambitieuze Franse plannen liepen spoedig spaak. De technische middelen bleken beperkt, de "compagnie" was een toonbeeld van corruptie en wanbeleid, maar vooral ziekten zoals malaria maakten veel slachtoffers onder arbeiders, voormannen en architecten.

In 1889 ging de maatschappij van het kanaal failliet en werd het werk gestaakt. Er waren 22.000 mensen omgekomen bij het project dat 287 miljoen dollar had gekost en dus zonder kanaal was geëindigd..

Meer nog dan Frankrijk hadden de Verenigde Staten belang bij een kanaal doorheen Amerika. Zo kon de scheepsroute van New York naar San Francisco teruggebracht worden van 22.000 tot 9.500 kilometer.

De Amerikanen hadden hun oog laten vallen op een alternatieve kanaalroute langs het Nicaraguameer; een idee dat nu opnieuw de kop opsteekt overigens. De nieuwe Franse maatschappij voor het Panamakanaal kwam niet van de grond en dat besefte ook de Franse ingenieur en militair Philippe-Jean Bunau-Varilla die een groot deel van de aandelen had gekocht.

Bunau-Varilla wist de VS over te halen het Nicaragua-project te laten vallen en zijn aandelen in de Panama-maatschappij over te kopen. Met succes kon hij de nieuwe VS-president Theodore Roosevelt voor het project winnen en dat zou doorslaggevend worden. Roosevelt met zijn groot gevoel voor pr was zelfs niet te beroerd om zelf even een kraan te bedienen (foto).

Panama was toen nog een onderdeel van Colombia dat begin 1903 met de VS een verdrag sloot over de aanleg van het kanaal. De senaat van Colombia weigerde echter om dat verdrag te ratificeren.  Teddy Roosevelt liet zijn ambities door zo'n detail niet tegenhouden en -toeval of niet- kort daarop brak in Panama een opstand uit tegen Colombia. VS-schepen verhinderen de aanvoer van Colombiaanse troepen en het onafhankelijke Panama was een feit. 

Eind dat jaar gaf die nieuwe staat de VS niet enkel de concessie voor de bouw van het kanaal, maar kreeg Washington ook een lease voor de zone rond het kanaal. Bunau-Varilla speelde een grote rol, zowel bij de opstand als bij het verdrag met de VS.

Begin 1904 nam de VS de zaak in handen. Washington kocht de Franse maatschappij en infrastructuur voor 40 mlijoen dollar en betaalde Panama en Colombia elk 10 miljoen dollar. 

Nu de politieke rust afgekocht was, begon hoofdingenieur John Frank Stevens met de bouw van dorpen voor de arbeiders en ingenieurs. De VS wilde niet dezelfde fouten maken als de Fransen eerder, maar hadden ook vernieuwingen aan hun kant. Zo waren intussen veel betere medicijnen tegen ziekten als malaria ontwikkeld en werd op grote schaal dynamiet ingezet om de rotsen de Culebra-hoogten op te blazen.

Stevens liet ook nieuwe graafmachines komen en koos voor een systeem met sluizen. In het midden van Panama liet hij grote dammen bouwen, waardoor het enorme kunstmatige meer van Gatun ontstond. Een groot deel van het kanaal werd overigens niet gegraven, maar bestaat uit dat kunstmatige meer.

In 1907 werd Stevens opgevolgd door VS-majoor George Washington Goethals, zoon van Belgische immigranten uit Stekene. Onder Goethals werd op 15 augustus 1914 het werk beëindigd en kon het eerste schip doorheen het Panamakanaal. In feite gebeurde dat al in januari van dat jaar, maar op 15 augustus was de officiële opening van het kanaal. Het project had 5.600 mensenlevens gekost en de VS betaalden er indertijd 375 miljoen dollar voor, omgerekend naar vandaag zou dat neerkomen op 8,6 miljard dollar.

Het kanaal doorsnijdt een landengte van iets minder dan 80 kilometer. Het verminderde de vaarafstand van New York naar San Francisco van 22.500 naar 9.500 kilometer en bespaarde dus veel tijd en geld.

Vooral voor de VS was het Panamakanaal van enorm groot economisch belang, maar ook andere landen konden de lange en gevaarlijke zeeroute rondom Kaap Hoorn in Zuid-Amerika vermijden.

De quasi-koloniale toestand rond de zone begon de Panamezen echter steeds meer op de zenuwen te werken en bleek niet langer houdbaar. In 1977 sloot VS-president Jimmy Carter een verdrag met Panama, waardoor dat land in 1999 opnieuw de soevereiniteit over het kanaal kreeg; wel met garanties voor een vrije doorvaart voor alle landen. De tol op het kanaal is dan ook de belangrijkste bron van inkomsten voor het kleine Panama.