Waarom moslims moslimheiligdommen verwoesten

In het noorden van Irak hebben extremisten van de "Islamitische Staat" (vroeger ISIS) tal van islamitische heiligdommen en moskeeën opgeblazen en vernield. Dat lijkt vreemd, maar past volledig in hun wereldbeeld.
AP2014

Ze zijn er trots op, want de militanten van ISIS verspreiden zelf graag videobeelden en foto's van de verwoestingen op het internet. Eerst en vooral worden christelijke kerken, maar ook moskeeën en graftombes van belangrijke sjiitische geestelijken (toch ook moslims) opgeblazen of met bulldozers vernield.

Daar blijft het niet bij, want ook graftombes en schrijnen voor soennitische geestelijken en alom vereerde soefi-mystici moesten er de voorbije dagen aan geloven. Een ervan was het mausoleum van Ahmad al-Rifai (1118-1182) in Tal Afar, de stichter van de Rifayya, een van de belangrijkste soefi-ordes die actief is van Albanië over het Midden-Oosten tot Zuidoost-Azië. Het is geen alleenstaand feit: eerder had ISIS al moskeeën, kerken, mausolea en andere monumenten verwoest in gebieden in Oost-Syrië die het in handen heeft gekregen. 

Een geluk bij een ongeluk: ISIS en zijn bondgenoten hebben bij hun opmars in Irak de stad Samarra NIET kunnen innemen. In die stad bevinden zich de mausolea van Ali al-Hadi en Hassan al-Askari, respectievelijk de 10e en de 11e imam van de "twaalver" sjiieten. Die groep sjiieten bevolkt overwegend Iran (meer dan 90%) en Irak (60%), maar ook de Hezbollah in Libanon behoort tot die religieuze strekking.

Mocht ISIS die mausolea en moskeeën in Samarra verwoest hebben, zijn de gevolgen niet te overzien. Bij rellen na een bomaanslag tegen die mausolea in 2006 zijn in Irak duizenden mensen gedood bij wraakacties over en weer tussen soennieten en sjiieten.

Van Afghanistan tot Timboektoe

Het verwoesten van religieuze centra lijkt als fenomeen opnieuw in. In 2001 bliezen de taliban in Afghanistan de grote boeddhabeelden van Bamiyan op, door Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed. Eind 2012 riep een salafistische predikant in Egypte zelfs op tot de vernietiging van alle Oud-Egyptische monumenten in zijn land, inclusief de piramiden en de Sfinx van Giza.

De voorbije jaren werden islamitische heiligdommen systematisch verwoest in onder meer Libië en meer recent tijdens de burgeroorlog in Syrië. Ook in Pakistan is het niet ongebruikelijk dat de verschillende religieuze strekkingen binnen de islam elkaars gebedshuizen verwoesten. Zelfs in Tunesië werd eind 2012 het schrijn van de 12e-eeuwse soefi-meester Sidi Bou Saïd, beschermd door Unesco, verwoest door een brand.

Nog zo'n wereldmonument van Unesco is de stad Timboektoe in het Noord-Afrikaanse land Mali. Begin vorig jaar -tijdens de kortstondige bezetting door aan Al Qaeda gerelateerde strijders van Ansar Dine hebben die daar tientallen eeuwenoude moskeeën, mausolea van moslimgeleerden en zelfs bilbiotheken met unieke manuscripten verwoest tot ze door de Fransen werden "buiten gebonjourd".

Ook de Saudi's vernietigen heilige plaatsen

Het lijkt vreemd dat moslimextremisten islamitische heilige plaatsen zoals moskeeën en mausolea vernielen, zelfs die van hun eigen strekking. Toch zit er een duidelijke logica en zelfs een historische traditie achter die vernielzucht.

Begin de 19e eeuw kreeg de Saudische dynastie -voorvaderen van het regerende koningshuis van nu- even de heilige steden Mekka en Medina in handen. Ook toen werden graven verwoest van onder meer Fatima, de dochter van de profeet Mohammed, en Khadidja, zijn eerste vrouw.

De Saudi's werden vrij snel verdreven, maar heroverden in 1925 opnieuw Mekka en Medina en sindsdien werd die streek geïntegreerd in het koninkrijk Saudi-Arabië. Meteen daarna en tot en met nu worden opnieuw schrijnen en graftombes en historische monumenten uit de vroege islam vernietigd, al dan niet met het excuus dat er ruimte nodig is om de talrijke pelgrims van de Hajj op te vangen.

AP2014

Waarom verwoesten moslims eigen heilige plaatsen?

De Saudi's behoren tot de wahhabieten, een erg strenge variant binnen de soennitische islam die erg sterk de nadruk legt op het concept "tawhid" of de eenheid van God/Allah. Die strekking dateert uit de 18e eeuw, maar gaat terug naar Ibn Taymiyya (1263-1328) en zelfs tot Ahmad ibn Hanbal (780-855), de stichter van een van de grote rechtsscholen in de soennitische islam.

Dat lijkt allemaal ver in de tijd, maar de wahhabieten zijn wel de ideologen en financiële sponsors van allerlei extremistische groepen - ook salafisten genoemd- van vandaag. Op basis van de "tawhid" verwerpen ze alle vormen van verering die niet enkel en alleen op Allah gericht zijn, dus ook die van personen, zelfs geestelijke figuren of familie of medestanders van de profeet Mohammed.

Ze gruwen dus van de gewoonte van sjiieten om hun imams te vereren als heiligen, maar ook de soennitische soefi-mystici en hun graftombes zijn plaats van pelgrimstochten en verering en ook dat stoot de extreme salafisten tegen de borst. Dat staat gelijk met "shirk" of idolen- of afgodenverering. Voor hen zijn de sjjieten zelfs nog erger dan ongelovigen: het zijn mensen die zich van de islam hebben afgekeerd en dus moeten gedood worden.

In elk geval passen de vernielingen van heiligdommen in een "culturele revolutie" van extremistische soennieten die op die manier de geschiedenis -zelfs die van de islam- willen herschrijven. Dat de door hen zo bewonderde bloeitijd van de Arabisch-islamitische beschaving in de Middeleeuwen er net gekomen is door de absorptie van hellenistische en Perzische ideeën en cultuurelementen, is blijkbaar niet aan de salafisten besteed.

Meest gelezen