Het magische vierkant doodt al 100 jaar uw tijd

De jongste jaren zijn er veel digitale alternatieven voorhanden om de tijd te doden, maar lang voor internet en smartphones hun intrede deden, was het kruiswoordraadsel de gedroomde manier. Fans die zich vandaag over hun weekendkrant buigen om de juiste letters in de juiste hokjes te plaatsen, doen er goed aan om even aan Arthur Wynne te denken. Hij plaatste precies 100 jaar geleden het allereerste kruiswoordraadsel in de krant.

Op zijn 19e verliet Wynne zijn geboortestad Liverpool om zijn professionele geluk te beproeven in de Verenigde Staten. Eerst ging hij aan de slag bij de krant Pittsburgh Press. Enkele omzwervingen later belandde hij in New York, waar hij als redacteur ging werken voor de New York World.

Iedere zondag had die krant een “fun”-sectie en van zijn bazen moest hij dat deel van de krant zo aantrekkelijk mogelijk maken. Ze vroegen hem dan ook om een eenmalig spel te bedenken dat de lezers zou bezighouden.

De toen 43-jarige Brit haalde de mosterd bij een populair spelletje uit zijn jeugd, dat destijds bekend was onder de naam “Magic Squares”. Na enig schaafwerk kon hij zijn bazen het allereerste “word-cross” voorstellen.

Zijn ruitvormig woordraadsel (zie helemaal onderaan) sierde op 21 december 1913 het fun-katern van de New York World. Eén woord hoefden de puzzelgrage lezers niet op te schrijven. Helemaal bovenaan stond immers – hoe kon het ook anders – het woord “fun” al ingevuld.

Poespas voor de kranten, goud voor uitgeversduo

Het “word-cross” zou een eenmalig initiatief worden, maar het spelletje van Wynne werd door de lezers op zoveel lof onthaald, dat de krant niet anders kon dan door te gaan. Vreemd genoeg dook het spelletje tien jaar lang alleen op in dezelfde krant. Andere media vonden dat er te veel poespas bij kwam kijken om het spelletje gedrukt te krijgen.

De stiefmoederlijke behandeling door andere kranten hield Dick Simon en Max Schuster niet tegen om in 1924 een allereerste verzamelboek van kruiswoordraadsels op de markt te brengen. De twee jonge uitgevers zagen hun allereerste boekje maar liefst 300.000 keer verkocht worden. Er zouden nog twee verzamelboekjes volgen, waarmee definitief de basis werd gelegd voor het uitgeversimperium Simon & Schuster (foto onder).

Meer aandacht voor het spel, minder aandacht voor elkaar

De kruiswoordraadselgekte draaide in het tweede decennium van de vorige eeuw op volle toeren. Er werden musicals en liedjes over gemaakt, op de catwalk flaneerden modellen in kledij met zwart-witte patronen en in de trein werden woordenboeken achtergelaten om de fervente puzzelaars uit de woordnood te helpen.

De immense populariteit had ook een keerzijde, want koppels gingen uit elkaar omdat man- en vrouwlief hun tijd liever spendeerden aan het kruiswoordraadsel dan aan hun relatie. Ook is er een geval bekend van een man die zijn vrouw doodde, omdat ze hem niet wilde helpen het kruiswoordraadsel te vervolledigen.

Na de Verenigde Staten ging ook het Verenigd Koninkrijk voor de bijl. De kruiswoordraadsels van de The Daily Telegraph werden door het Britse leger gebruikt om kandidaat-codekrakers aan te werven voor de strijd met nazi-Duitsland.

Het verloop van de Tweede Wereldoorlog werd dus onder meer mee bepaald door de uitvinding van Arthur Wynne. Het officiële einde van WOII mocht de vader van het kruiswoordraadsel niet meer meemaken. In januari 1945 stierf hij op 74-jarige leeftijd in Florida. Zelf verdiende hij nauwelijks iets aan zijn “magische vierkanten”.

Het allereerste kruiswoordraadsel

De oplossing

  • 1913: Eerste publicatie van een kruiswoordraadsel.
  • 1914: De officiële naam van het spelletje verandert in "cross-word".
  • 1924: The Sunday Express is de eerste Britse krant die een kruiswoordraadsel publiceert.
  • 1930: Het woord crossword" verschijnt in het woordenboek.
  • 1945: De geestelijke vader van het kruiswoordraadsel sterft.
  • 2013: Pedro Bartolay maakt het grootste kruiswoordraadsel ooit. Het telt 11.000 hokjes en 4.225 opgaven.

Meest gelezen