Een pausennaam is een heel programma

Iemand die tot paus verkozen wordt, legt meestal zijn eigen naam af en kiest een nieuwe naam. Hij doet dat niet zomaar, omdat hij de naam mooi vindt, maar hij kiest een naam die symbool staat voor zijn karakter, de richting die hij uit wil met de kerk en zijn ambities. In feite staat de naam voor een heel programma. De paus kan een nieuwe, originele naam kiezen, zoals de nieuwe paus nu gedaan heeft, maar gebruikelijker is dat hij er een kiest uit de lange lijst van zijn voorgangers.
AP2013
Het wapenschild van Alexander VII op de zuil van Bernini in het Vaticaan.

De pausen hebben niet altijd een nieuwe naam gekozen bij hun aantreden. Paus Johannes II, die kerkvader was van 533 tot 535, was de eerste die een nieuwe naam aannam. Hij deed dat omdat hij in het echt Mercurio heette. Mercurius is de naam van een Romeinse god en dus minder geschikt als naam voor een paus.

Na hem zijn er nog pausen die van naam veranderen, zoals Catelinus die Johannes III (561-574) wordt, maar vele anderen behouden gewoon hun eigen naam. Pas in de aanloop naar het jaar duizend wordt het echt een gewoonte en verandert zelfs iemand met een perfecte pausennaam als Johannes Gratianus zijn naam in Gregorius VI (1045-1046). Misschien wilde hij gewoon niet de twintigste Johannes zijn.

Liever geen Alexander meer

Een aantal historische pausennamen zijn nu niet meer populair, omdat ze historisch gezien "aangebrand" zijn. Zo roept de naam Alexander onmiddellijk het beeld op van Alexander VI, de beruchte Borgia-paus met zijn vele bijzitten en kinderen (kleine foto). Ook Sixtus verwijst te veel naar Sixtus IV, de paus van de Sixtijnse kapel, en Julius naar Julius II, twee andere praalzieke, oorlogszuchtige, en volkomen corrupte Renaissance-pausen. 

Totaal uitgesloten waren die namen echter ook weer niet. Zo wordt Benedictus IX, de enige die meer dan een keer paus is geworden, wel drie keer, en ook de enige paus die het pausdom ooit verkocht heeft, zelfs door katholieke geschiedschrijvers een "overspelige, verkrachter en moordenaar" genoemd en een "schande voor de Heilige Stoel", en toch heeft de vorige paus zijn naam opnieuw gebruikt.

Dat er een Benedictus XVII zou komen, was om een andere reden onwaarschijnlijk. Daarmee zou de nieuwe paus aangegeven hebben dat hij in de voetsporen zou willen treden van zijn voorganger en Benedictus XVI wordt niet echt gezien als een grote of krachtdadige paus, eerder als een introverte theoloog.

Benedictus XVI zelf heeft gezegd dat hij de naam gekozen had om twee redenen. Enerzijds om Benedictus XV (1914-1922) te eren, de paus die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog inzette voor de vrede, en anderzijds om de heilige Benedictus van Nursia te eren, de stichter van de benedictijnen en de "patroon van Europa".

Geen Johannes-Paulus III

Dat de nieuwe paus een Johannes-Paulus III zou worden, was net om de omgekeerde reden weinig waarschijnlijk. De Poolse paus wordt door vele gelovigen gezien als een van de grootste pausen ooit en dus zou het moeilijk worden om te voldoen aan de verwachtingen die een dergelijke naam zou oproepen.

Een Johannes of een Paulus had volgens waarnemers daarentegen wel kans gemaakt. Johannes zou dan Johannes XXIV zijn en verwijzen naar Johannes XXIII (1958-1963, kleine foto), de "papa bono", goede paus, die het Tweede Vaticaans Concilie samengeroepen heeft. Aangezien nu 50 jaar later het Volgconcilie loopt, werd een nieuwe Johannes niet uitgesloten.

Pikant détail: er is nooit een paus Johannes XX geweest. Toen Pedro Julião in 1276 paus werd, nam hij de naam Johannes XXI aan omdat men toen dacht dat er een fout gebeurd was in de telling tussen Johannes XV en Johannes XIX. Dat was echter niet het geval en Pedro Julião was dus in feite Johannes XX...

Paulus VI (1963-1978) was dan weer de paus die het Tweede Concilie afsloot, de "reizende apostel" die als eerste naar de Verenigde Staten ging, en dus werd ook die naam mogelijk geacht.

Anderzijds is Paulus VI ook de paus van de encycliek "Humanae Vitae", waarin anticonceptie en abortus afgewezen worden. Een Paulus VII had dus best een kampioen van de anti-abortus-beweging kunnen worden en een behoeder van de traditionele katholieke seksuele moraal.

In dezelfde lijn zou een Innocentius gelegen hebben, de onschuldige. Een Innocentius XIV zou ook een paus kunnen geweest zijn die het opneemt voor de onschuldigen, en wat is er onschuldiger dan het ongeboren leven?

2007 AP

Een Pius of een Leo?

Als de nieuwe paus Pius XIII had geheten, dan zouden we waarschijnlijk te maken hebben met een zeer eigenzinnige paus. Een Pius is een paus die heel erg overtuigd is van het eigen gelijk, die uitgaat van zijn eigen kracht. Zo was Pius IX (1848-1878) de paus die het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid afkondigde. Hij was voorts een tegenstander van de democratie, de scheiding tussen kerk en staat, en had het ook niet zo voor de joden.

De laatste Pius tot nu toe, Pius XII (1939-1958, kleine foto) was paus tijdens de Tweede Wereldoorlog, en hij heeft erg veel kritiek gekregen voor zijn rol tijdens het conflict. Hij was ook een paus die zo goed als zonder medewerkers en raadgevers regeerde.

Een Leo had dan weer een heel andere paus kunnen zijn. De laatste paus Leo, Leo XIII (1878-1903), was de paus van de encycliek "Rerum Novarum"', die de basis gelegd heeft voor de sociale politiek van Rome. Leo XIII was ook een voorstander van dialoog en een paus die vond dat de kerk de goede zaken uit de moderne maatschappij moest omarmen en ondersteunen. 

1957 AP

Niet-Europeaan zorgt voor verrassing

Uiteraard waren er ook nog vele andere mogelijkheden: er zijn wel een 80-tal verschillende pausennamen tot nu gebruikt. Van Adrianus, over Formosus, Hilarius, Marinus, Telesphorus, Urbanus tot Zosimus, de mogelijkheden waren legio.

Maar het was al eerder gezegd, als de volgende paus een niet-Europeaan wordt, kan de keuze van de naam nog voor een verrassing zorgen. En dat is dus ook gebeurd, met de eerste Franciscus uit de geschiedenis. En ook dat is een heel programma.

Meest gelezen