De ene veganist is de andere niet: van nipsters en junk food vegans tot verstandige idealisten

Het zijn vreemde filmpjes, op het Youtube-kanaal ‘Balaclava Küche’. Twee mannen in bivakmutsen staan achter het fornuis van een goed uitgeruste keuken. Trendy joggingpakken, hippe tattoos, afgetrainde lichamen. De mannen zijn ‘nipsters’, aanhangers van een subcultuur die neonazistisch gedachtengoed combineert met
hipster-elementen. In de filmpjes koken ze veganistische gerechten met veel verse groentjes en zonder melkproducten of vlees. Dagelijkse Kost, zeg maar, maar dan voor extremisten.

De filmpjes zijn vooral lachwekkend, maar ze illustreren wel hoe populair veganisme geworden is. Tien jaar geleden was het nog een zeldzaamheid, nu vind je veganistische voedingsmiddelen in de supermarkt om de hoek. Volgens één peiling zijn zo’n 20.000 Vlamingen op dit moment veganist. En hun aantal stijgt.

Eén ding hebben al die veganisten gemeen: ze eten geen dierlijke producten. Geen melk of eieren, bijvoorbeeld, en zeker geen vis of vlees. Veel veganisten gebruiken daarnaast ook geen producten die gemaakt zijn van dierlijke materialen. Geen leer, geen bont, geen wol.

Maar de ene veganist is de andere niet. “Veganisten vind je in alle maten en soorten,” zegt Tobias Leenaert, oprichter van het Ethisch Vegetarisch Alternatief (EVA). “En ook de motieven zijn heel uiteenlopend. Sommigen doen het uit bekommernis om het welzijn van de dieren, anderen voor hun gezondheid of om religieuze redenen. Er is echt geen lijn in te trekken.”

Regisseur Bob Dejongh eet sinds dertien maanden veganistisch. Uit principe, omdat hij niet wil dat dieren lijden om zijn maag te vullen. En ook omdat hij gelooft dat het gezonder is. Minder risico op hart- en vaatziektes, minder overgewicht, zelfs minder risico op diabetes type-2. “ Wist je dat wij het enige zoogdier zijn dat op volwassen leeftijd melk consumeert? Andere zoogdieren drinken enkel melk tijdens de prille kinderjaren. Wij mensen zijn een uitzondering.”

Bob ergert zich aan het beeld dat veel mensen hebben van de doorsnee-veganist. “Alsof alle veganisten boekweitpannenkoeken-etende linkse rakkers zijn, met een bakfiets en een opgeheven vingertje. Met de hand op het hart: ik heb nog nooit iemand gezegd dat hij geen vlees mag eten. En dat terwijl ik zelf dagelijks opmerkingen krijg over wat er op mijn bord ligt.”

Veganisten zoals Bob moeten zich vaak verdedigen. Ze zouden te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen, wat dan weer voor gezondheidsproblemen kan zorgen. Vooral calcium en vitamine B12 zijn soms een probleem, want die vind je vooral in dierlijke producten. “Maar calcium kan je even goed uit groenten halen,” zegt Bob. “Uit groenten als broccoli bijvoorbeeld. Daar heb je echt geen melk voor nodig.”

Er zijn ook voedingsmiddelen die versterkt zijn met vitamine B12 of met calcium. En wie op zeker wil spelen, kan ook altijd een voedingsssupplement slikken. Tekorten hoeven dus geen probleem te zijn.

Is veganisme dus veilig? Experts verschillen - zoals altijd, wanneer het over voeding gaat - van mening. Sommige diëtisten zeggen dat een veganistisch dieet perfect gezond kan zijn, ook voor kinderen en zwangere vrouwen. Andere experts geloven dat kinderen en zwangere vrouwen beter niét veganistisch eten. En nog andere geloven dat het kàn, maar enkel onder professionele begeleiding.“Weet je, ik heb al 14 Ironman triatlons gelopen,” zegt Bob. “En ik laat dan altijd veel vleeseters achter me. Als je het slim uitbalanceert, is veganisme net heel gezond.”

Niet iedereen neemt het trouwens even nauw met de veganistische principes. Sommigen eten wel eieren maar geen melk, anderen drinken wél melk maar vermijden eieren. Er zijn ook veganisten die overdag veganistisch eten, maar die ’s avonds al eens een hapje vlees lusten. Het ‘Raw Till Four’ dieet werd populair dankzij het Youtube-kanaal van Freelee the Bana Girl. De spelregels: rauw en veganistisch tot de late namiddag, daarna mag het wat
losser.

Zo’n dieet dat het niet zo nauw neemt de veganistische principes wordt in het Engels ook wel eens ‘vegan-ish’ genoemd: veganistisch, maar toch niet helemaal. ‘Vegan-achtig’, zeg maar.
Veganisten zijn ook niet per definitie begaan met hun gezondheid. Er zijn zelfs ‘junk food veganisten’, die - what’s in a name? - vooral veel junk food eten. Zij kunnen kiezen uit een enorm gamma aan snacks en frisdranken, van Skittles en Fruittella-snoepjes tot Coca-Cola en Oreo’s. Zolang in die snacks geen dierlijke producten verwerkt worden, zijn ze veganistisch. Ongezond, dat wel, maar er zijn tenminste geen dieren voor gesneuveld.

“Sommige veganisten slaan alle gezondheidsadviezen in de wind,” zegt Leenaert. “Ze zijn passioneel begaan met het welzijn van de dieren, maar ze verliezen daarbij hun eigen welzijn uit het oog. Maar zij zijn wel de uitzondering. De meeste veganisten denken echt wel aan hun gezondheid. Ze zijn vaak zelfs verrassend goed geïnformeerd over gezondheid en voeding.”

Maar er zijn ook altijd extreme gevallen. In juni 2014 brachten Peter S. en Sandrina V. uit Beveren hun zeven maanden oude zoontje Lucas naar de spoedafdeling van een ziekenhuis in Hasselt. Het jongetje woog op dat moment nog 4,3 kilogram en was compleet gedehydrateerd. Wekenlang had het kind geleefd op een dieet van plantaardige dranken gemaakt van soja, haver en quinoa. Bij aankomst in het ziekenhuis bleek Lucas overleden.

De ouders van Lucas werden in juni veroordeeld tot zes maanden met uitstel. “Jullie hebben systematisch voeding gegeven die niet geschikt was,” oordeelde de rechtbank. “Omdat jullie de traditionele geneeskunde wantrouwden, weigerden jullie een dokter te raadplegen voor de voedingsproblemen van jullie zoon. Dat is hem fataal geworden.” Na het vonnis waarschuwden experts voor de gevaren van veganisme bij jonge kinderen. “Kinderen zijn niet gebaat bij dit soort zottigheden,” verkondigde Yvan Vandenplas van het UZ Brussel. Een andere experte vertelde in een krant over kinderen die de urine van hun veganistische moeder moesten drinken “om op die manier voldoende vitamines binnen te krijgen.

”Veganisten, zo lijkt het soms, zijn wereldvreemde idealisten. Volgens sommigen moeten we kinderen beschermen tegen dit soort onzin, zoals in Italië gebeurt. Daar kunnen ouders tot zes jaar cel krijgen als hun kind overlijdt na een extreem dieet. Eén veganistisch koppel verloor er ook al het hoederecht over zijn kind. De discussie over de pro’s en de contra’s van veganisme laaide dit weekend opnieuw hoog op. Deze keer begon het met een interview met Serge Pieters, een Waalse diëtist, in La Libre Belgique. Pieters gaf toe dat veganisme gezond kan zijn voor volwassenen, maar hij waarschuwde voor de gevaren bij jonge kinderen. “Elk jaar zijn er overlijdens of gevallen met zware complicaties. In universitaire kinderziekenhuizen zien we regelmatig gevallen van kinderen die even ondervoed zijn als kinderen in ontwikkelingslanden. ”Tobias Leenaert nuanceert. “Die extreme gevallen krijgen altijd veel aandacht in de pers,” zegt hij.“

Helaas worden ze vaak totaal uit de context gerukt. De zaak van het overleden jongentje uit Beveren, bijvoorbeeld, had op zich niks te maken met veganisme. Toch wordt het zo voorgesteld in de pers. Bij die extreme gevallen spelen nochtans vaak heel andere factoren een rol. Religie, bijvoorbeeld, of ideologie.”

Maar veganisme zit in de lift, zoveel is duidelijk. En het verkoopt. Delhaize meldde vorig jaar nog een stijging van 20 procent in zijn gamma vegetaristische en veganistische voedingswaren. Zelfs meer en meer restaurants serveren veganistische gerechten. Ook dat was ooit anders. Topchef Anthony Bourdain haalde in 2011 nog uit naar “vegetariërs en hun Hezbollah-achtige splinterfractie, de veganisten.” Zoveel vitriool is vandaag ondenkbaar.