Iedereen burgemeester: burgers willen steeds meer inspraak

De laatste 10 à 15 jaar is wereldwijd de burgerparticipatie enorm toegenomen. Hoe groot die toename precies is, is niet bekend. "Er bestaan geen exacte cijfers over", zegt Filip De Rynck expert burgerparticipatie aan de Hogeschool Gent. "Het is ook niet bij te houden. Van coöperaties voor voeding en energie alleen al zijn er -naar ruwe schatting- honderden in Vlaanderen." Als we enkel naar buurtinformatienetwerken (samenwerking tussen burger en politie om de veiligheid te vergroten) kijken, is dat aantal de afgelopen jaren met een derde toegenomen.

Of het nu een coöperatie is om een groepsaankoop elektriciteit te regelen, een Facebookgroep om te betogen tegen koriander, een actiegroep om een voetgangerszone te eisen of een WhatsApp-groep om samen een buurtfeest te organiseren. De lat voor u en ik ligt steeds lager om zelf het heft in handen te nemen. De burger wordt steeds hoger opgeleid, steeds mondiger en dankzij de informatisering en sociale media is het nooit gemakkelijker geweest om kleine lokale organisatiestructuren op te zetten.

(lees verder onder de foto met voorbeelden van een Facebookgroep van een buurt in het Antwerpse)

Die zelforganisatie is ook een rechtstreeks gevolg van het feit dat veel van de traditionele structuren muurvast zitten. Verandering gaat bestuurlijk vaak tergend langzaam. Het vertrouwen in de traditionele politiek is erg laag, waardoor de klassieke democratie begint af te brokkelen. "Kijk bijvoorbeeld naar steden als Madrid en Barcelona (foto onder) in Spanje of Rome in Italië. Daar zijn bij de vorige verkiezingen de klassieke politieke partijen volledig weggeveegd", legt De Rynck uit. "Die steden worden nu bestuurd door mensen die uit de burgerbewegingen komen."

De mondige burger mag dan wel op verschillende manieren mee zijn zeg doen, de lokale politieke partijen houden bij de meeste burgerinitiatieven bij ons de touwtjes stevig in handen. Zo ver als in Spanje en Italië gaat het dus nu nog niet in ons land. Voor de gemeenteraadsverkiezingen in oktober volgend jaar zal het in België wellicht ook nog geen zo’n vaart lopen. Al was het maar omdat er in tegenstelling tot in die landen de burgemeester bij ons niet rechtstreeks wordt verkozen, maar wordt bepaald door de partijen.

(lees verder onder de foto van Ada Colau, de burgeractiviste die burgemeester werd van Barcelona)

Op lange termijn ziet de toekomst er minder rooskleurig uit voor de politieke partijen. Zeker op lokaal niveau begint dat ook stilaan te dagen. “Alle stadsbesturen zijn hiermee bezig”, zegt De Rynck. “Omgaan met assertieve burgers vergt een grote flexibiliteit en die is er niet altijd.” Eén manier waarop sommige stadsbesturen de kloof met de burger proberen te dichten is via Hoplr, een sociaalnetwerksite voor buurten en wijken.

Vergelijk het met een meer georganiseerde manier van een Facebook- of WhatsApp-groep met de buurt. Mensen kunnen er buren beter leren kennen, een grasmachine lenen, een babysit zoeken, maar ook gewoon informatie delen over iets wat in de buurt staat te gebeuren. “Dat gaat van heel banale zaken zoals “ik heb iemand zijn autosleutels gevonden” tot heel belangrijke”, legt Jelle Jacobs van Hoplr uit. “Recent is in een buurt een benefiet gehouden voor een huis dat was afgebrand.”

(lees verder onder de foto met voorbeelden van op Hoplr)

Het netwerk is al enkele jaren oud en was oorspronkelijk vooral bedoeld voor de geëngageerde en geïnteresseerde individuele burger die meer verbonden wil geraken met zijn buurt, recent springen echter steeds meer lokale besturen op de kar. “Ze willen op die manier de drempel naar de burger toe verlagen”, zegt Jacobs voorts. “Tegen het einde van de zomer is heel Gent uitgenodigd op Hoplr. We zijn verder ook erg actief in Mechelen, Antwerpen en het Waasland. Naast stadsbesturen kunnen ook nutsbedrijven vragende partij zijn zoals bijvoorbeeld de afvalintercommunale Ivago in Gent.”

Het aantal buurten dat is aangesloten op het netwerk groeit erg snel. Vorig jaar waren dat al 500 buurten, nu halfweg 2017 is dat al opgelopen tot 700. Problemen met privacy zouden er niet onmiddellijk zijn, omdat buurten privé en besloten zijn. De burgers kunnen enkel zaken plaatsen en volgen die gebeuren in hun eigen buurt en er gebeurt een adrescontrole. Inloggen gebeurt met een code die ze per brief hebben ontvangen. “In tegenstelling tot Facebook of Twitter is het ook geen klaagmuur”, voegt Jacobs er nog aan toe.

Intussen beginnen ook meer steden en gemeenten via meer klassieke sociale media zoals Facebook en Twitter informatie en dienstverlening aan te bieden. Het verlaagt alvast de drempel voor burgers om de gemeente een vraag te stellen of om een bepaald probleem aan te kaarten. De vraag blijft natuurlijk of dit dé oplossing is voor lokale besturen om dichter te komen bij de burger.

“Vriendjes” worden met hun burgers op sociale media alleen zal mogelijk niet genoeg zijn, want ook in ons land wordt de draagwijdte van burgerinitiatieven steeds groter. Een goed voorbeeld daarvan zijn de drie grote actiegroepen die samen met het stadsbestuur en de Vlaamse regering mee de Oosterweelverbinding in Antwerpen hebben gestuurd. Of denk maar aan de actiegroep “Picknick the streets” die in Brussel de voetgangerszone aan de Beurs er heeft door gekregen.

(lees verder onder de foto van een protestactie van "Picknick the street" op het Beursplein in Brussel)

Om de kloof te dichten moet de burger volgens verschillende studies vooral echt inspraak krijgen in het beleid. In verschillende Vlaamse steden wordt alvast volop geëxperimenteerd met dergelijke nieuwe vormen van participatie. Zoals in Leuven waar het nieuwe circulatieplan grotendeels mee vorm heeft gekregen door mondige burgers en dus niet alleen door specialisten. In Gent is er dan weer het Burgerbudget, waar het stadsbestuur enkele miljoenen euro veil heeft voor burgerinitiatieven.

Een nog extremere variant van burgerparticipatie bestaat momenteel in Frome, in Zuidwest-Engeland. Dat stadje wordt bestuurd door een gemeenteraad zonder klassieke partijen, maar met veel vrijwilligers. "Pano" had daar enkele maanden geleden een uitgebreide reportage over. Die kunt u hieronder herbekijken: