5 vragen en antwoorden over de afkoopwet
1. Wat was er mis met de oude afkoopwet?
Volgens het Grondwettelijk Hof schond de afkoopwet de grondwet omdat de rechter grotendeels buitenspel werd gezet. Zijn rol beperkte zich ertoe na te kijken of zo’n schikking correct was gebeurd, maar inhoudelijk had de rechter eigenlijk niets te zeggen over de afspraak tussen het Openbaar Ministerie en een verdachte.
Het ging zelfs zo ver dat zo’n deal nog gesloten kon worden nadat de rechter een uitspraak gedaan had. Zo werd de rechter helemaal aan de kant geschoven door het Openbaar Ministerie.
2. Wat is er anders onder de nieuwe afkoopregeling?
De rechter krijgt veel meer controle: hij zal niet alleen de formele, wettelijke voorwaarden nakijken, maar ook mogen beoordelen of het afgesproken bedrag wel in verhouding is met het misdrijf. De rechter oefent dus een volwaardig toezicht uit. Zo wordt er tegemoetgekomen aan de belangrijkste kritiek van het Grondwettelijk Hof dat het recht op een eerlijk proces alleen maar wordt gewaarborgd door een onafhankelijk rechter.
Dit betekent ook dat een minnelijke schikking voortaan alleen nog maar kan als een rechter nog geen vonnis of arrest heeft uitgesproken.
3. Waarom wachten de parketten niet op de herstelwet?
Omdat de mensen op het terrein die bezig zijn met financiële en fiscale zaken niet langer konden wachten op een nieuwe wet. De behoefte aan op z’n minst de mogelijkheid tot minnelijke schikkingen is groot in de praktijk. Er konden namelijk een jaar lang geen nieuwe schikkingen worden afgesloten en dat werd in bepaalde zaken door parketmagistraten als inefficiënt beschouwd.
De vraag zal wel zijn of deze regeling geen rechtsonzekerheid in de hand zal werken. De parketten baseren zich nu immers op de interpretatie van een arrest van het Grondwettelijk Hof en niet op een wet.
4. Is er een nieuwe wet in de maak?
Ja. Die nieuwe wet werd een jaar geleden al aangekondigd door minister van Justitie Geens en een wetsontwerp zou ook al klaar zijn. Politiek is een nieuwe afkoopwet lanceren op het ogenblik dat de parlementaire onderzoekscommissie Kazachgate nog volop loopt misschien niet de beste zet.
In die commissie wordt de totstandkoming van de afkoopwet besproken en bekijkt men de vraag of er ongeoorloofde politieke druk werd uitgeoefend. De rijke Oezbeekse zakenman Patokh Chodiev was immers een van de eersten die een beroep konden doen op de afkoopwet.
5. Is dit klassenjustitie?
De zaken die met een minnelijke schikking worden afgesloten, zijn vaak dossiers die om veel geld draaien. Namen als Omega Diamonds en Bois Sauvage worden dan al snel genoemd. Vandaar dat een veel gehoorde kritiek is dat rijke verdachten hun proces kunnen afkopen en andere verdachten naar de cel moeten.
Maar een andere realiteit is ook dat het in financiële en fiscale dossiers om heel ingewikkelde zaken gaat die dikwijls uitdraaiden op een ware procedureslag. De voorstanders van de afkoopwet vinden daarom dat de schikkingen een goed middel zijn om verjaringen tegen te gaan. Ze kiezen voor de zekerheid: op die manier worden fraudeurs tenminste geraakt waar het pijn doet, in hun portemonnee, en gaat het geld naar de Belgische staatskas.