Ambtenaren en vrijheid van meningsuiting: hoe zit het?

De Vlaamse regering heeft beslist om haar diversiteitsambtenaar Alona Lyubayeva aan de kant te schuiven. De reden? Er zou een probleem zijn met haar manier van leiding geven én ze zou te veel kritiek geuit hebben op de minister. Maar wat zijn nu de rechten van ambtenaren? Mogen ze überhaupt kritiek uiten?

Alexander De Becker, professor arbeids- en ambtenarenrecht in Gent en Hasselt, legt in "De wereld vandaag" op Radio 1 uit hoe het zit met de vrijheid van meningsuiting bij ambtenaren en wat de gevolgen kunnen zijn van een negatieve evaluatie. Hij benadrukt wel dat een ambtenaar zijn of haar ontslag zeker kan aanvechten via de Raad van State. "Eventueel kan ook de negatieve evaluatie aangevochten worden aan de hand van de motivering."

Ambtenaren en vrijheid van meningsuiting? "Een moeilijke lijn"

"Op basis van de berichtgeving heb ik de indruk dat het schoentje knelde bij de loyaliteit van de ambtenaar. Dat is ook precies de reden waarom er een verschil is tussen de vrijheid van meningsuiting van gewone werknemers en die van ambtenaren. Die laatsten moeten - op het moment dat ze hun mening uiten - zowel loyaal blijven aan de hiërarchie als aan het algemeen belang."

Mogen ambtenaren dan helemaal geen kritiek uiten? "Natuurlijk wel, een ambtenaar heeft net als iedereen een vrijheid van meningsuiting, maar alleen moet die dat recht gebruiken met discretie en terughoudendheid. In de praktijk komt het erop neer dat men de kritiek eerst intern uit. Pas op het ogenblik dat men merkt dat de democratische instellingen in het gedrang komen, mag men met de kritiek naar buiten komen."

Dat is natuurlijk voor interpretatie vatbaar, benadrukt De Becker. "Dat is precies het probleem bij de vrijheid van meningsuiting bij ambtenaren. De grenzen zijn vaag en flou en verschillen naar gelang de samenleving waarin je leeft." Hij geeft het voorbeeld van Groot-Brittannië, waar een ambtenaar niet mag opkomen bij de verkiezingen. Iets wat bij ons absoluut geen probleem is. "Nochtans - misschien is dat na de brexit ietwat anders - is het democratische gehalte van Groot-Brittannië niet zo verschillend als dat van ons."

"De essentie is dus dat een topambtenaar altijd ten dienste moet staan van de minister. Het is de politiek die de finale beslissing neemt. Dat is niet altijd gemakkelijk: je moet je kunnen neerleggen bij een beslissing, zelfs als die helemaal niet strookt met jouw advies. En daarover moet je kunnen zwijgen, tenzij je vindt dat de minister het algemeen belang schaadt. Maar daar zijn we weer bij die vage term."

Evaluatie of tuchtrechelijke procedure?

Volgens De Becker zou de negatieve evaluatie van de diversiteitsambtenaar de doorslag moeten geven. "Misbruik van vrijheid van meningsuiting wordt normaal disciplinair of tuchtrechtelijk bestraft. Dat wordt gewoonlijk niet meegenomen in een evaluatie. Een evaluatie evalueert immers de werking van iemand. Als ze tekort geschoten zou hebben in haar eigen team, zou dat geleid kunnen hebben tot een negatieve evaluatie."

Een evaluatie en een tuchtrechtelijke procedure zijn dus twee verschillende instrumenten. "In het geval van de diversiteitsambtenaar zouden er indicaties kunnen zijn - en ik spreek heel voorwaardelijk - dat men een evaluatie gebruikt waar er beter tuchtrechtelijk wordt opgetreden."

"Tuchtrechtelijke procedures zijn immers een mijnenveld voor de overheid. Die zijn bijzonder complex omdat er veel rechten van verdediging zijn ingebouwd om ambtenaren te beschermen tegen de willekeur van machtshebbers. Daarom worden ambtenaren bijvoorbeeld ook vast benoemd", besluit hij.

Meest gelezen