Welke antiterreurmaatregelen zijn er nu eigenlijk? En volstaan die?

De regering-Michel stelde in totaal dertig nieuwe maatregelen voor in de strijd tegen terrorisme. Dat is een lange lijst van voornemens en beleidsplannen, maar ondertussen zien we dat het overgrote deel van de maatregelen ook echt uitgevoerd is. Vooral na de aanslagen in Brussel en Zaventem leken de geesten rijp om heel wat voorstellen ook echt in wetten te gieten. Zo zien we bijvoorbeeld dat het een maand na de aanslagen in ons land mogelijk is om 24 uur per dag huiszoekingen te doen in terreurdossiers. Tot dan mochten speurders niet binnen vallen tussen 21 en 5 uur.

De precieze impact van een gebeurtenis inschatten, is altijd moeilijk. Maar na 22 maart wordt een aantal zaken heel snel door het Parlement goedgekeurd. Soms leek het bijna een spoedbehandeling waarbij over bepaalde beslissingen misschien minder werd gedebatteerd dan gebruikelijk is.

De doorsnee burger zal van de meeste maatregelen niet meteen veel merken. Buiten de aanwezigheid van militairen op straat en de politiecontroles aan bepaalde grensovergangen zijn de meeste terreurmaatregelen niet erg zichtbaar. De afschaffing van de anonieme prepaidkaarten zal een aantal mensen praktisch getroffen hebben, maar de meeste zaken gaan over vrij technisch-juridische aspecten, die vooral terreurverdachten aan den lijve zullen ondervinden.

Zo zijn er heel wat terroristische misdrijven bij gekomen. Afreizen naar Syrië of Irak om daar te gaan vechten is strafbaar geworden, en ook het aanzetten tot dat vertrek. Sommige bestaande misdrijven zijn dan weer aangepast. Bij het aanzetten tot plegen van terroristische daden hoeft niet meer bewezen te worden dat dat aanzetten ook echt een risico op het plegen van een terroristisch misdrijf
betekent. Een terreurverdachte kan dus sneller, met minder bewijzen, veroordeeld worden voor dat misdrijf.

Ook de bestraffing van voorbereidende handelingen voor terreurmisdrijven is aangepast. Tot voor kort kon iemand die bijvoorbeeld chemische producten kocht voor een bom, of een auto of appartement huurde voor terroristen alleen maar veroordeeld worden wanneer hij deel uitmaakte van een terroristische groep. Sinds de nieuwe wet kunnen nu ook mensen die alleen handelen, de zogenoemde lone wolves, veroordeeld worden voor dit soort voorbereidende daden.

Met een lijst van nieuwe terroristische misdrijven alleen spring je natuurlijk niet ver. Politie en gerecht hebben nieuwe instrumenten nodig om verdachten ook echt op het spoor te komen en te kunnen vervolgen, zo oordeelde de regering-Michel. En ook op dat vlak heeft ze voor een groot deel haar belofte gehouden.

Naast de nachtelijke huiszoekingen in terreurdossiers en dossiers van zware criminele organisaties waarbij er sprake is van vuurwapens, is ook de telefoontap uitgebreid. Het afluisteren van telefoongesprekken is nu mogelijk voor alle terroristische misdrijven en ook wanneer het over wapenhandel gaat. Smartphones en computers kunnen nu doorzocht worden zonder dat de gebruiker dat weet. En naast dit legaal hacken kunnen speurders ook onder een vals profiel infiltreren op internetfora van haatpredikers.

De informatie-uitwisseling tussen verschillende instanties over Syriëstrijders zou ook een stuk beter moeten zijn. Sinds 1 april vorig jaar is er immers een dynamische databank voor Foreign Terrorist Fighters. Dat is een gemeenschappelijke gegevensbank waar informatie op één plaats wordt gecentraliseerd en gedeeld. Onder andere politie, parket, inlichtingendiensten, maar ook de Dienst Vreemdelingenzaken kan op die manier informatie over Syriëstrijders delen en updaten.

Het pakket oogt indrukwekkend. Ministers en parlement hebben zeker niet stil gezeten. Maar is het genoeg? Zijn we met deze nieuwe maatregelen beter voorbereid om een volgende 22 maart te vermijden?

Een nulrisico bestaat niet. Daar zijn alle specialisten het over eens. Magistraten zelf zeggen dat het wettelijk arsenaal volstaat, dat ze terreurwetten genoeg hebben. Waar ze nu vooral nood aan hebben, gaat eerder over procedurele zaken, zoals bijvoorbeeld de termijn om een verdachte vast te houden zonder beslissing van een onderzoeksrechter. Premier Michel kondigde vlak na Parijs aan dat die termijn voor terreurverdachten zou verlengd worden van 24 naar 72 uur. Maar die 24 uur ligt verankerd in onze grondwet, dus er is een grondwetswijzing voor nodig. En net dat dossier, dat volgens zowat iedereen op het terrein echt een verschil zou kunnen maken in terreuronderzoeken, zit muurvast in het parlement.

Achteraf bleken er ook aan aantal maatregelen helemaal niet haalbaar te zijn. Zo is de enkelband voor geradicaliseerden juridisch niet mogelijk. Een rechter kan pas een enkelband geven als er sprake is van een strafbaar feit. Radicale gedachten hebben volstaat daar dus niet voor.

De maatregel stierf dan ook een stille dood. En ook het idee van de noodtoestand is geschrapt. De discussie ging over het tijdelijk schorsen van de grondwet naar analogie met Frankrijk. Op die manier zou iemand dan bijvoorbeeld preventief kunnen worden opgepakt, zonder gerechtelijke tussenkomst. Maar ook dat denkspoor is dus verlaten.

Mensenrechtenorganisaties waarschuwden al dat onze fundamentele rechten en vrijheden onder druk komen te staan door de antiterreurmaatregelen. Maar zoals de wetgeving nu is veranderd, zijn er nog altijd garanties ingebouwd. Een telefoontap bijvoorbeeld moet nog altijd door een onderzoeksrechter bevolen worden.

Wat wel opvalt, is dat er voor een aantal zaken een soort uitzonderingsrecht gecreëerd is voor terreurverdachten. De huiszoekingen 24 uur per dag gelden specifiek voor terrorisme. En ook de regels voor de voorlopige hechtenis zijn versoepeld voor terreurverdachten. Zij kunnen dus makkelijker worden vastgehouden dan andere verdachten.