"Eurobarometer over seksueel geweld is waardeloos"

"Mijn groot probleem ligt in het feit dat men de vraag voorstelt als zijnde 'Zijn er situaties waarin seksueel geweld gerechtvaardigd kan worden, en gaat u daarmee akkoord?', wat ook de interpretatie is die in de media en de kranten is terechtgekomen, terwijl men in feite naar de opinie van anderen vraagt", zegt psychometricus Maarten De Schrijver van de Universiteit Gent. De psychometrie is de tak van de psychologie die aspecten van het menselijk gedrag kwantitatief tracht te beschrijven, in cijfertjes probeert te vatten, zeg maar.

De vraag die in het onderzoek gesteld wordt luidt immers letterlijk: "Sommige mensen vinden dat geslachtsgemeenschap zonder toestemming in bepaalde situaties gerechtvaardigd kan worden. Denkt u dat dit op onderstaande omstandigheden van toepassing is?".

Dit is peilen naar een opinie van anderen, en nadien het gaan interpreteren als een eigen opinie van de respondent, zegt De Schrijver.

Men vraagt met andere woorden, "denkt u dat er andere mensen zijn die verkrachting goedpraten wanneer het slachtoffer dronken is of drugs gebruikt heeft, vrijwillig mee gaat met iemand, onthullende kledij draagt, of niet duidelijk nee zegt". De antwoorden op die vraag worden dan beschouwd als de meningen van de respondent.

Volgens de Eurobarometer wordt die techniek vaak gebruikt om te vermijden dat mensen sociaal wenselijke antwoorden zouden geven - dat ze zouden antwoorden "zoals het hoort", bij gevoelige onderwerpen, maar het is evident dat er fouten in kunnen sluipen.

"Ik zou, denk ik, overal ja op antwoorden", zegt De Schrijver, "omdat ik mij kan voorstellen dat er mensen zijn die bepaalde situaties zouden gebruiken om seksueel geweld goed te praten. En dan komen die situaties die plausibel zijn, en ik zou overal ja op antwoorden, maar dat betekent natuurlijk niet dat het mijn eigen opinie is."

Waarom we internationaal dan zo slecht scoren en bij de laatste vijf staan, terwijl men in andere landen toch dezelfde vraag gekregen heeft, kan volgens de Schrijver liggen aan de toelichting die gegeven is aan de respondenten. Misschien heeft men in Nederland meteen een andere interpretatie gegeven in het persoonlijke interview dan in Vlaanderen of Wallonië. En ook het feit dat de vraag in een andere taal gesteld is, kan nog een verschil maken.

Dit onderzoek vertelt dan ook helemaal niets over de Belgen of over de andere Europeanen, zegt De Schrijver. "Ik kan er helemaal niets uit concluderen, ik weet niet welk construct men gemeten heeft, welke attitude men gepeild heeft, dus uit deze vraag kan ik niets concluderen."

"Strikt wetenschappelijk gezien waardeloos" luidt dan ook zijn oordeel.

Liesbeth Stevens, de adjunct-directeur van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, zegt in "Terzake" dat ze ook verwonderd was over de cijfers, aangezien België zich niet vaak in de groep landen bevindt waar we nu tussen zaten, en er was binnen het instituut meteen gezegd dat men misschien eens moest kijken wat er precies achter zat.

Maar toch is ze niet zo geneigd om "het kind met het badwater weg te gooien" als Maarten De Schrijver. Uit de Eurobarometer, wat toch een zeer bekend onderzoek is van de Europese Commissie, blijkt toch minstens dat in België verkrachtingsmythes tot het maatschappelijk denken behoren.

Verkrachtingsmythes zijn fundamenteel verkeerde opvattingen over wie er verantwoordelijk is voor seksueel geweld, en ze komen voor bij daders en slachtoffers van seksueel geweld, bij mensen die geen van beiden zijn, bij mannen en bij vrouwen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een hele reeks gedragingen die men gebruikt om de schuld bij het slachtoffer te leggen en niet bij de dader, zoals "ze had maar geen kort rokje moeten dragen, ze moest maar niet allen 's avonds op straat lopen, ze had niet moeten drinken, geen drugs gebruiken", enzovoorts.

Dat verkrachtingsmythes in België wel degelijk een zekere aanhang kennen, blijkt volgens Liesbeth Stevens uit het feit dat mensen in de Eurobarometer toch gezegd hebben dat ze ofwel mensen kennen die zo denken, dat ze het aannemelijk achten dat mensen zo denken, of dat ze zelf zo denken.

Daarnaast is het ook zo dat verkrachtingsmythes ingang gevonden hebben in de gerechtelijke wereld, in de pleidooien van advocaten, zelfs in de uitspraken van rechters, en ook uit bijvoorbeeld interviews blijkt dat, het is gedocumenteerd en wordt door weinig mensen in vraag gesteld, zegt Stevens.

En men mag ook de cijfers van seksueel geweld niet vergeten, zo'n vijf tot zesduizend verkrachtingen en aanrandingen op jaarbasis in België, zegt Stevens. 

Een vergelijking maken met andere Europese landen is nu jammer genoeg moeilijk, nu de Eurobarometer gecontesteerd wordt, zegt Stevens, en ook zeggen of er een evolutie zit in de houding tegenover seksueel grensoverschrijdend gedrag is niet evident.

Ze denkt wel dat dit soort gedrag meer gecontesteerd wordt, onder meer met de "Wij overdrijven niet" website, en dat er ook meer verzet is tegen alledaags seksisme, maar echt grote campagnes zijn er in ons land nog niet geweest.

Er zijn wel initiatieven geweest om de slachtoffers aan te spreken, maar campagnes waarin de hele maatschappij aangesproken wordt op haar mentaliteit wat seksueel grensoverschrijdend gedrag betreft, die zijn er, in tegenstelling met Nederland, nog niet veel geweest, zegt Stevens.

Nochtans moet men in elk geval sensibiliseren volgens haar, niet alleen door campagnes, maar ook in het onderwijs, en op alle momenten dat mensen dit thema bespreken, zou je in feite kunnen sensibiliseren. Het is dus ook belangrijk dat elk van ons zich uitspreekt op het ogenblik dat je met zo'n "toogpraat" geconfronteerd wordt. En dat geldt voor iedereen, mannen en vrouwen, zegt Stevens, want het is geen taak van vrouwen om tegen seksueel geweld te zijn, dat zou een taak voor iedereen in onze samenleving moeten zijn. 

En dat is dan in elk geval toch een verdienste van het Eurobarometer-onderzoek. Want al mogen de cijfers dan niet erg betrouwbaar zijn, of zelfs totaal waardeloos, er is wel opnieuw gepraat over seksueel grensoverschrijdend gedrag.