Wat verandert er vanaf vandaag bij justitie?

De wijzigingen in het strafrecht en in de strafvordering moeten leiden tot minder en efficiëntere procedures om recht te spreken en de werklast te verminderen. Het ultieme doel is een efficiënte en kwaliteitsvolle justitie, aldus Geens bij de voorstelling van de potpourriwet.

Het hof van assisen wordt behouden, maar wordt aanzienlijk ontlast. Enkel politieke en persmisdrijven zullen voortaan automatisch voor het hof van assisen met een volksjury worden beoordeeld. Dat maakt dat ongeveer alle misdrijven voor een gewone rechtbank behandeld kunnen worden. Dat gaat dus ook om de "allerzwaarste" misdaden, die tot nu toe voor assisen kwamen. 

Het is de kamer van inbeschuldigingstelling die geval voor geval zal beslissen welke zaak naar assisen gaat en welke naar een "gewone", correctionele rechtbank. Die laatste zal ook strengere straffen kunnen uitspreken dan nu het geval is. De maximumstraf zal er 40 jaar bedragen (bij het hof van assisen is dat echter levenslang). Verdachten zullen daarnaast ook in beroep kunnen gaan tegen hun veroordeling. Bij het hof van assisen kon dat niet.

Bij het hof van assisen zullen professionele rechters voortaan met de volksjury meegaan tijdens de beraadslaging over schuld. Ze mogen niet meestemmen, enkel antwoorden op juridische vragen die de volksjury zou hebben.

Over de hervorming van het hof van assisen is al heel wat te doen geweest. Zowel bij advocaten als bij een aantal magistraten is er weerstand. Zo vreest assisenvoorzitter Peter Hartoch dat de grondigheid verloren zal gaan. "In het hof van assisen werd namelijk enorm veel tijd gespendeerd in het zoeken naar de waarheid, in het zoeken naar wat er nu precies is gebeurd." Hartoch betreurt dat de volksjury minder zal worden ingezet. "Men ontneemt justitie een middel waarbij men de burger kon laten mee participeren aan het rechtspreken. Dat is iets wat je absoluut nodig hebt bij een instituut waar het vertrouwen niet meteen de sterkste troef is."

Als het parket overtuigd is van iemands schuld -bijvoorbeeld door bekentenissen-, zullen ze die persoon kunnen voorstellen om schuldig te pleiten. Hierdoor hoeven geen lange debatten en procedures te worden gevolgd. Als die persoon vervolgens belooft om niet alle mogelijke verdedigingsmiddelen te gebruiken, kan worden onderhandeld over een mildere straf. Belangrijk: het systeem van schuldig pleiten kan alleen voor feiten waar maximaal vijf jaar cel op staat en dus niet voor heel zware misdrijven.

Advocaten vrezen dat mensen zichzelf misschien zullen gaan beschuldigen in de hoop er beter vanaf te komen. "Uit angst voor de straf die boven hun hoofd hangt, laten mensen misschien hun verdedigingsmiddelen varen", zegt advocaat Filip Van Hende. "Dat moeten ze bij die dading ook doen, ze hebben dan geen recht op het verhoor van getuigen of tegenexpertises. Ze bekennen schuld in de hoop -dat is dan de afspraak- op een lagere straf"

Het parket zal vaker aan een onderzoeksrechter om een mini-onderzoek kunnen vragen. Daarbij neemt de onderzoeksrechter maar een deel van het onderzoek in handen. Zo moet hij zich bijvoorbeeld enkel buigen over een huiszoeking in plaats van over het hele dossier. Het voordeel daarvan is dat de onderzoeksrechter zich niet telkens over het hele dossier moet buigen. 

Onderzoeksrechters vrezen dat ze door meer mini-onderzoek minder grondig werk kunnen doen en dat ze minder goed het dossier gaan kennen waarover ze moeten oordelen.

De mogelijkheid om verstek te laten, wordt kleiner. Nu kunnen verdachten zonder veel problemen wegblijven van hun proces om dan later een nieuw proces te vragen. Voortaan zal men een goede reden moeten hebben om niet op te dagen voor een proces, bijvoorbeeld door ziekte of omdat men onvindbaar was. Als iemand correct is uitgenodigd voor een proces, dan heeft die geen excuus meer om weg te blijven en dan een nieuw proces te vragen.

• Verdachten zullen maar om de twee maanden (in plaats van om de maand) voor de raadkamer moeten verschijnen om hun voorhechtenis te laten verlengen. De eerste twee maanden zal de raadkamer daar wel nog maandelijks over beslissen.
• Ook de procedurefouten worden aangepakt. Zo zal in de toekomst een vormfout bij het inzetten van telefoontap niet meer automatisch leiden tot een nietigverklaring van de uitgevoerde tap. Zo gingen vorig jaar in een zaak rond een drugsbende in Antwerpen nog 36 beklaagden vrijuit door een technische onregelmatigheid bij de toelating van een onderzoeksrechter. De wijzing in de wet moet vermijden dat "kleine" fouten nog dergelijke zware gevolgen kunnen hebben.
• Mensen zullen nog maar één keer naar het Hof van Cassatie kunnen stappen tegen hun aanhouding.