In het reine met "duister kantje Belgische geschiedenis"

De Slag van Tacámbaro in Mexico, ook wel het "publiek geheim van Oudenaarde" genoemd, vond deze maand 150 jaar geleden plaats en dat wordt tot zondag twee dagen in de verf gezet met speciale evenementen in Oudenaarde. Wij leggen "het duistere kantje van de Belgische geschiedenis" graag nog eens uit voor u, aan de hand van zeven concrete vragen en antwoorden.
Achter een onopvallende beeltenis op een parking schuilt een heel verhaal, een publiek geheim.

Wie is deze dame en wat doet ze?

We bevinden ons op het Tacámbaroplein in Oudenaarde, tussen het stadhuis en het station. In de schaduw van het witte standbeeld van de "treurende dame" ontmoet ik Stijn Lybeert en Hilde Avet van de stad Oudenaarde. Zij zullen me helpen om het mysterieuze kantje van de stad Oudenaarde en van de Belgische geschiedenis weer op te frissen.

"Veel mensen vragen wie dat is, en sommigen denken het Margareta van Parma is. Maar niets is minder waar." Het monument beeldt een half-liggende dame af die met een treurige blik richting westen kijkt, een rouwkrans in de hand. Ze kijkt richting Mexico, waar in april 1865 de Slag van Tacámbaro plaatsvond.

De vrouw symboliseert de treurnis van de vrouwen die achterbleven, wiens mannen met het Belgische Legioen naar Mexico waren afgereisd. Geen beroemd personage dus, gewoon een burgermeisje (foto onder) dat poseerde voor beeldhouwer Guillaume Geefs.

Hoe belandden de Belgen in Mexico? De link is ene Charlotte

De Slag van Tacámbaro dus. Een stukje vergeten Belgische geschiedenis eigenlijk, en een stukje publiek geheim in de stad die we vooral kennen van de Vlaamse Ardennen, het wielrennen en de Ronde van Vlaanderen.

In een notendop gaat het als volgt. Charlotte, de dochter van koning Leopold I, is gehuwd Maximiliaan van Oostenrijk en die besluit om in 1864 met zijn gemalin naar Mexico te trekken om daar als keizer het land te regeren.

De beslissing roept weerstand op in België, maar er worden mensen gezocht om als lijfwachten van het paar op te treden en hen te beschermen. Omdat België neutraal wil blijven, wil het geen militairen sturen en verzamelt het honderden 'vrijwilligers'.

Die raken in Mexico uiteindelijk toch in een strijd verwikkeld met plaatselijke republikeinse troepen die tegen Maximiliaan vechten. Er woedt een soort guerrillastrijd op verschillende plaatsen, maar in het plaatsje Tacámbaro delft een klein legioen Belgische vrijwilligers op 11 april 1865 het onderspit.

Waarom meedoen? Een nieuw pak, een reis naar 'Toscane?'

De Belgische vrijwilligers kwamen zeker niet enkel uit de streek van Oudenaarde, maar van heinde en verre. Ze werden gelokt met mooie beloftes, anderen kozen voor het avontuur of gingen mee uit eigenbelang.

Er werd hen beloofd dat ze grond konden verwerven na verloop van tijd. De schoonheid van Mexico werd in de verf gezet en gold als "het Toscane" van Midden-Amerika. Mannen die meegingen, kregen ook een nieuw kostuum. "Ze werden in het nieuw gestoken. Je moet weten dat zo'n pak omgerekend zo'n 580 euro waard was."

Anderen kozen voor het avontuur, of gingen weg "om juridische redenen", omdat de grond hen hier te heet werd onder de voeten. Bovendien hadden de vrijwilligers het voordeel dat ze meer vrijheid genoten: omdat ze niet tot een officieel leger behoorden, konden ze technisch gezien ook niet beticht worden van desertie als ze de plaat zouden poetsen.

Hoe kon het foutlopen?

Overigens viel Mexico heel wat minder idyllisch uit dan ze zich wellicht hadden voorgesteld. Ze moesten eerst in de hitte marcheren (foto), door een woestijn, en de overnachtingen waren in het begin maar schraal.

Daar waar de Belgen officieel enkel als lijfwachten zouden optreden in een beschermende rol voor Maximiliaan en Charlotte, werden ze in Tacámbaro toch in het conflict meegesleurd onder druk van andere Europese mogendheden die vonden dat België wel wat meer mocht doen. 

Het Belgische legioen moest het onderspit delven: sommigen sneuvelden, anderen werden krijgsgevangen genomen. "De troepen waren niet uitgerust en slecht voorbereid. De meesten hadden geen terdege militaire opleiding gekregen."

Waarom uitgerekend Oudenaarde?

Uiteindelijk is het Oudenaarde dat nog het meest verbonden raakte aan dit stukje geschiedenis. Op zich ligt dat niet zo voor de hand, omdat er uiteindelijk maar 16 mensen uit Oudenaarde zelf zich bij het Belgische vrijwilligerslegioen aansloten.

Toch is de link duidelijk: het legioen verzamelde in de kazerne van Oudenaarde. De Belgische staat wou officieel neutraal blijven, en Oudenaarde had geen staatskazerne maar een stadskazerne die leeg stond en evengoed dienst kon doen. Ze kon tot 1.500 vrijwilligers aan, een aantal dat ook gehaald werd. (foto onder: vertrek van manschappen in Oudenaarde)

Van waar dat "duistere kantje"?

De vrijwilligers kwamen dus van overal, van Antwerpen tot Noord-Frankrijk, maar alles werd in Oudenaarde gecentraliseerd. Na de slag in Tacámbaro vond in Oudenaarde een herdenkingsmis plaats.

Een monument zou er eerst in Schaarbeek komen, maar dan in Oudenaarde. Eerst was er weerstand tegen, maar uiteindelijk heeft Oudenaarde het aanvaard en gefinancierd. Het was niet iets om mee uit te pakken: het was veeleer een duister kantje van de Belgische geschiedenis waarbij België uiteindelijk een soort bezettingsmacht stuurde.

"Het monument had een negatieve connotatie. En toen Oudenaarde in de Eerste Wereldoorlog bezet werd door de Duitsers, stond daar een monument dat herinnerde aan een soort Belgische bezetting in buitenlands gebied."

Dat verleden ligt inmiddels al lang achter ons. Met het 150-jarige jubileum wordt er definitief de spons over geveegd, voor zover dat nog niet gebeurd was. "Na 150 jaar zijn we ermee in het reine gekomen. Het heeft iets charmant". 

En hoe zit het met het heden?

De Mexicanen zien er alvast geen graten meer in. Een Oudenaardse delegatie vertrok onlangs naar Tacámbaro voor de eerste-steenlegging van een fraai stadsplein dat naar Oudenaarde vernoemd zal worden. Om de plaats vrij te houden, werd zelfs de bouw van een gevangenis tegengehouden.

Burgemeester Marnic De Meulemeester van Oudenaarde (Open VLD) was daarbij. "We zijn er zeer goed ontvangen", vertelt hij ons aan de telefoon. "Zij hebben er jaren naar uitgekeken. Het feestprogramma maakte indruk." Oudenaarde ondertekende er een samenwerkingsakkoord (dat nog verder moet worden uitgewerkt, maar zal focussen op toerisme, onderwijs en cultuur, nvdr).

Momenteel is een Mexicaanse delegatie in Oudenaarde voor de festiviteiten en speciale evenementen. 150 jaar na datum, staat een boodschap van vrede centraal en een constructief verhaal. Het 'publieke geheim' staat in de schijnwerpers, en wordt zondag ook gelinkt aan Erfgoeddag. Oudenaarde kleurt dit weekend een beetje Latijns, met o.a. een speciale markt en Fiesta.

Meest gelezen