BELGA/VAN EXEL

1 mei, Dag van de Arbeid, een dag die we vieren door niet te werken. Waar hebben we die vrije dag aan verdiend?

1 mei is een feestdag, een vrije dag voor de meeste mensen. Dit jaar valt hij op een weekenddag, sowieso al een vrije dag, maar wat doe je op een "doordeweekse" 1 mei? Keuze te over, want de Dag van de Arbeid, die wordt gevierd door niet te gaan werken. Flauw grapje, maar waar hebben we die vrije dag op 1 mei eigenlijk aan verdiend?

1 mei is onlosmakelijk verbonden met de socialistische bewegingen. Tot vandaag herinneren optochten en evenementen -in niet-coronatijden althans- er ons aan dat 1 mei een traditioneel "rode" feestdag is. Maar 1 mei was al een feestdag, letterlijk zelfs, lang voor het geboekstaafd werd als Dag van de Arbeid.

Bij de Schotse en Ierse Kelten was 1 mei de start van de lente en de zomer, met een feest ter ere van Belenos, god van leven en dood. Een feest in het teken van licht en leven, van bloei en bevruchting. Germanen en Saksen eerden in de nacht van 30 april op 1 mei Freya, godin van liefde en vruchtbaarheid.

Bij de Romeinen stonden de dagen tussen 28 april en 3 mei in het teken van Flora, godin van bloemen en planten. In plaats van de gebruikelijke witte toga's dosten mensen zich tijdens het Floralia-festival uit in felle kleuren. Rome was het decor van uitbundige en vrijpostige taferelen (prostituees beschouwden Floralia zo'n beetje als hun feestdag, met alle gevolgen vandien).

Flora
AP2006

"Acht uur slapen, acht uur werken, acht uur ontspannen"

Voor de "geboorte" van 1 mei als dag van de arbeid zetten we een grote stap in de tijd. Alfred De Grote, koning van het Angelsaksische koninkrijk Wessex, wierp in de 9e eeuw als eerste het principe van de ”evenredige etmaalverdeling” op, de inspiratie voor het latere concept “8 uur slapen, 8 uur werken, 8 uur ontspannen”.

Het duurde echter nog honderden jaren voor dat idee ingang zou vinden. Steeds meer mensen kwamen door de vooruitgang van techniek en de groei van steden in grote werkplaatsen en fabrieken terecht. De woon- en werkomstandigheden van arbeiders waren ronduit belabberd, met werkdagen van meer dan 12 uur.

In de 17e eeuw bracht de Tsjechische filosoof en pedagoog Comenius in geschriften de “evenredige etmaalverdeling” van Alfred De Grote opnieuw ter sprake. "Van groot opvoedkundig en vormend belang”, dacht hij. Dat vond ook Robert Owen, de eigenaar van een weverij met 2.000 arbeiders op de site van New Lanark, Schotland.

Robert Owen

Owen was sociaal bewogen: zo liet hij arbeidershuisjes opknappen, opende hij een school en voerde hij een minimumleeftijd van 10 jaar in in zijn fabriek. En hij pleitte in 1817 voor een werkdag van 8 uur als algemene regel. "8 uur werken en een goede organisatie van arbeid kunnen een overvloed aan rijkdom voor allen scheppen. De nieuwe ontwikkelingen op technisch en chemisch gebied maken het niet meer noodzakelijk om langer dan 8 uur te werken."

Owen slaagde erin -ondanks tegenkanting- de werkdag in zijn fabrieken alvast te verkorten van 13 naar 10 uur. Een werkdag van 10 uur werd pas een algemene regel in Engeland in 1847, en dan alleen nog voor vrouwen en kinderen.

8 uur werken en een goede organisatie van arbeid kunnen een overvloed aan rijkdom voor allen scheppen.
Robert Owen, eigenaar van een weverij, 1817

"Moving Day", 1 mei, start van de actie

Owen inspireerde wereldwijd tot "Eight Hour Movements" of "Eight Hour Leagues", verenigingen van arbeiders die de wettelijke invoering van een 8 urenwerkdag vooropstelden. Vooral in de Verenigde Staten stonden die verenigingen sterk. In 1884 nam de American Federation of Labor (AFL), de nationale vakbondsfederatie, een resolutie aan waarin ze pleitte voor de algemene invoering van een 8 urenwerkdag vanaf 1 mei 1886.

Een bewust gekozen datum: 1 mei was in de VS "Moving Day", de dag waarop contracten werden opgemaakt, beëindigd of verlengd, en veel arbeiders verhuisden. Twee jaar lang werd er gemobiliseerd, en vanaf 1 mei 1886 werd in verschillende sectoren gestaakt en actiegevoerd.

In Chicago, de snelst groeiende industriestad in de VS waar de sociale spanningen al enige tijd hoog aan het oplopen waren, leidde dat tot geweld waarbij doden en gewonden vielen. In 1888 besloot de AFL om elk jaar op 1 mei te demonstreren ter nagedachtenis aan de gebeurtenissen in Chicago.

Een voorstel dat in 1889 overgenomen werd door de vergadering van de Socialistische Arbeiders-Internationale ("Tweede Internationale"), een internationale organisatie voor socialistische partijen en vakbonden, in Parijs: 1 mei werd er uitgeroepen tot de internationale dag van de arbeid.

De Tweede Internationale nam in 1892 overigens ook de hymne "De Internationale" aan als officieel strijdlied van de arbeidersbeweging. "Ontwaakt, verworpenen der aarde", de eerste zin ken je wellicht wel. De tekst van de hymne, waarvan de melodie gecomponeerd werd door de Belg Pierre De Geyter, is in tientallen talen vertaald.

Een jaar later, op 1 mei 1890, vond de allereerste 1 mei-actiedag in Europa plaats. Tienduizenden arbeiders staakten en stapten op in marsen om een werkdag van 8 uur te eisen.

De 1-meidemonstratie in de Verenigde Staten vond slechts één keer plaats, in 1890 zelf. President Grover Cleveland verplaatste de viering nadien naar de eerste maandag in september, om te verhinderen dat 1 mei een herdenking van de rellen zou worden.

1 mei, politiek en folklore

De eerste 1 meiviering in 1890 stond nog grotendeels in het teken van de 8 urendag, maar de daaropvolgende jaren groeide het al snel uit tot de dag waarop arbeiders in groten getale op straat kwamen om betere werkomstandigheden in het algemeen te eisen. De socialistische bewegingen namen daarin het voortouw.

Het was een moeizame strijd die slechts mondjesmaat succes bracht. Het zou overigens tot na de Tweede Wereldoorlog duren voor de 8 urendag (de 40 urenwerkweek) in ons land ingevoerd werd. Zowat 60 jaar later, op 1 januari 2003, ruimde die plaats voor de 38 urenwerkweek.

1 mei werd het platform van socialistische partijen om op straat te komen en hun politieke eisen kracht bij te zetten, zoals de invoering van het algemeen stemrecht. Het werd zo de traditionele hoogdag van het socialisme, met niet alleen politiek activisme en toespraken, maar ook folklore: dorpsfeesten, kermissen en wielerkoersen.

In zowat elk dorp was er een parade waarin de socialistische fanfare, turnkring, vrouwen- en jongerenbeweging… figureerden. Wervende 1 mei-affiches riepen iedereen op mee te stappen in de optochten, 1 meiliederen bezongen de lof van de arbeidersklasse. "Ontwaakt: verworpenen der aarde..." was nooit ver weg.

Optredens en fuiven in plaats van kermissen en koersen

In onze ontzuilde maatschappij anno 2021 bestaat het socialistische arbeidersfeest met al zijn folklore van vroeger niet meer. Ja, in niet-coronatijden zijn er nog steeds optochten, en politieke toespraken hoor je ook nog. Maar met een moderner tintje.

De 1 meiboodschappen van de socialistische kopstukken in ons land staan in de 21e eeuw vooral in het teken van (internationale) solidariteit en verbondenheid. Er zijn optredens en fuiven in plaats van kermissen en wielerkoersen. Bovendien zijn de socialistische partijen lang niet meer de enige die 1 mei aangrijpen om hun politieke boodschap uit te dragen.

Het duidingsprogramma Terzake zocht vorig jaar een antwoord op de vraag van wie de "Dag van de Arbeid" nu eigenlijk is:

Videospeler inladen...

Bij ons mag de Dag van de Arbeid dan in een ander jasje gestoken zijn, elders in de wereld is 1 mei nog wel de echte traditionele actiedag voor vakbonden en socialistische organisaties om meer rechten voor arbeiders te eisen, vooral in Latijns-Amerika en in Azië. Daar komen telkens heel veel mensen op straat, de voorbije jaren kwam het daarbij soms zelfs tot geweld.

Vandaag zal de Dag van de Arbeid vanwege de coronacrisis van thuis uit gevierd moeten worden. Geen optochten en evenementen dus. En dat voor het tweede jaar op rij. Het is ook nog maar de tweede keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat er geen optochten zijn in ons land. Of en hoe die traditionele stoeten na het einde van de coronacrisis zullen terugkeren, zullen we moeten afwachten.

Meest gelezen