De afkoopwet, kroniek van een wet onder vuur

De wet op de verruimde minnelijke schikking in strafzaken, in de volksmond gewoon de afkoopwet genoemd, heeft de voorbije maanden voldoende stof doen opwaaien om als een van de kleinere verkiezingsthema’s te mogen worden beschouwd. Zeker nu uit het grote VRT-onderzoek “Foto van Vlaanderen” blijkt dat 80 procent van de Vlamingen niet te spreken is over de wet.

Het merendeel van de Belgen had tot voor enkele jaren vermoedelijk amper van de wet gehoord. Ook bedrijven als Bois Sauvage en Omega Diamonds behoorden niet tot de household names van het gemiddelde Vlaamse gezin. Tot bekend raakte dat ze een deal gesloten hadden met het parket.

Toplui van Bois Sauvage omdat ze een gevangenisstraf en een boete van 30 miljoen euro riskeerden wegens handel met voorkennis in Fortis-aandelen. Ze kwamen er vanaf met een boete van amper 9 miljoen euro. Bij Omega Diamonds volstond een regeling van 160 miljoen euro om te ontsnappen aan veroordeling voor fraude en witwaspraktijken ten bedrage van 2 miljard euro. Er is niet veel juridische kennis nodig om te snappen dat deze kapitaalkrachtige partijen er op die manier wel zeer goedkoop vanaf kwamen.

De politiek reageerde laconiek. Minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open VLD en samen met haar partij een van de grote pleitbezorgers van de wet) klopte zich op de borst en zei dat de minnelijke schikking de schatkist negen miljoen euro had opgebracht, wat toch wel heel wat beter was dan een onzekere procedure met onzekere uitslag te moeten afwachten.

Staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez (SP.A) wiens partij vanuit de oppositie wet had goedgekeurd, was iets minder enthousiast en verdedigde de schikking als “de beste slechte oplossing”.

De oppositiepartijen stonden echter op hun achterste poten en hadden het over “klassenjustitie” en een “last-minute korting voor fraudeurs”. Ook de modale Vlaming was zwaar in zijn wiek geschoten, getuige de 80 procent tegenstanders in het recente VRT-onderzoek.

Pasmunt voor afschaffing bankgeheim

Het blijft opmerkelijk hoe de afkoopwet na jaren sluimeren in de coulissen het uiteindelijk in 2011 met een voor ons land ongekende rotvaart tot wet schopte.

Het idee voor zo’n minnelijke schikking ontstond al in 2008. Toenmalig minister van Justitie Jo Vandeurzen (CD&V) opperde het idee in 2008. Zijn partijgenoot en toenmalig staatssecretaris voor Fraudebestrijding Carl Devlies schaarde zich achter het idee, net als die andere partijgenoot, Stefaan De Clerck, die in 2008 de ministerpost Justitie overnam.

Het uiteindelijke voorstel van de christendemocraat Servais Verherstraeten werd uiteindelijk op 11 februari 2011 ingediend in de Kamer. Het voorstel werd goed een maand later al aangenomen, halfweg april gaf ook de Senaat haar goedkeuring en nog eens een maand later trad de wet al in voege. De wet maakte deel uit van de zogenoemde programmawet, een verzameling van wetten die nog snel voor de federale verkiezingen goedgekeurd werden.

De wet werd verkocht als pasmunt voor de afschaffing van het bankgeheim. Ze zou de historische werkdruk bij het parket doen afnemen en de staat een dubbel voordeel opleveren. Enerzijds omdat die voortaan zou gespaard blijven van jarenlange en dure procedureslagen. Anderzijds zou ze wel altijd zeker zijn van het geld van de boete. Die boete beslaat in de praktijk 10 tot 15 procent van gefraudeerde bedrag in de plaats van de gebruikelijke 50 procent bij veroordeling.

Maar de uitzonderlijk snelle afhandeling ervan deed de wenkbrauwen rijzen. Met reden, zo bleek. Na twee maanden drong een reparatiewet zich al op. Schriftvervalsing was immers per vergissing niet opgenomen in de wet.

De afkoopwet, of het verruimde verval van de strafvordering tegen betaling van een geldsom laat toe dat openbare aanklagers op elk moment van het gerechtelijk onderzoek- dus ook na veroordeling - een deal kunnen sluiten met verdachten.

Minnelijke schikkingen zijn mogelijk bij misdaden en wanbedrijven waarop tot 20 gevangenis staat. In de praktijk gaat het meestal om financiële misdrijven, maar ook corruptie, bendevorming, geweld tegen personen, diefstal of cybercriminaliteit kunnen op die manier afgehandeld worden.

Het duurde wel nog tot omzendbrief va Turtelboom in mei 2012 aan de procureurs voor de toepassingscriteria concreet zouden worden omschreven. En dat veroorzaakte opnieuw verontwaardiging. Wat bleek: ook “omkoping” kon worden afgekocht.

De zogenoemde “Una Via”-wet die in het najaar nog aan de wetgeving werd toegevoegd, veroorzaakte opnieuw opschudding. Het parket kan gedurende de volledige strafprocedure nog ingrijpen en minnelijke schikking voorstellen, het dossier met andere woorden dus naar zich toe trekken.
 

The French connection?

Waarnemers hebben altijd vermoed dat de Antwerpse diamantsector en haar goed opererende lobbygroep in de Kamer achter de snelle invoering zaten. Nogal wat diamantbedrijven riskeerden immers vervolging voor fraude. Omega Diamonds, om er maar een te noemen.

Volgens het Franse satirische weekblad “Le canard enchaîné”, echter was er ook druk vanuit een andere hoek. Niemand minder dan de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy zou aangedrongen hebben op de versnelde invoering van de wet.

Hij zou op vraag van de Kazakse president Noersoeltan Nazarbajev in de bres gesprongen zijn voor de Belgisch-Kazakse miljardair Patokh Chociev die samen met zijn twee vennoten beschuldigd was van valsheid in geschrifte in een corruptiezaak rond Tractebel. Nazarbajev maakte van de vriendendienst een voorwaarde voor de aankoop van 45 helikopters van het Franse bedrijf EAD. De Kazakse miljardair werd door de snelle invoering van de wet op de valreep van de galg gered.

Door de toepassing van de wet behielden ze hun blanco strafblad en verdween elk spoor van een gerechtelijk onderzoek.

Forse tegenwind

Van bij aanvang spaarden de oppositiepartijen de kritiek op de wet niet. Verwijten als “klassenjustitie” waren niet van de lucht. Volgens de Liga voor de Mensenrechten is de wet in strijd met het gelijkheidsbeginsel. Tegenstanders wijzen erop dat fraudeurs nu het beste moment voor afkoping kunnen afwachten. De onderhandelingen voor een minnelijke schikking kunnen zelfs nog opgestart worden wanneer de zaak al aanhangig is bij Cassatie.

Bij de oppositiepartijen heeft vooral Groen zich van bij aanvang tegen de wet verzet. “Wie rijk is krijgt lekkers, wie arm is riskeert een strafblad”, liet fractieleider Stefaan Van Hecke zich ontvallen in de pers. “Justitie is geen incassobureau, maar moet waken over de wetten", stelde Jean-Marie Dedecker (LDD).

Zelfs uit CD&V-hoek komt er stilaan commentaar op de wet. “Justitie moet sneller en efficiënter werken”, stelde Kamerlid Sonja Becq. Toch blijft het officiële partijstandpunt de wet verdedigen. In een interview met Knack eind vorig jaar noemde Stefaan De Clerck “de minnelijke schikking een noodzakelijk instrument om zeer complexe financiële dossiers aan te pakken. Het is de tol die we betalen voor een complexe samenleving.”

Anderen wijzen erop dat er wel meer nodig is om de achterstand bij Justitie weg te werken. Meer en beter opgeleid personeel, bijvoorbeeld. Dat naast een juridische opleiding ook kennis heeft van fiscaliteit.

SP.A-staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez wil dat de wet op termijn wordt afgeschaft. En zelfs Open VLD lijkt stilaan te beseffen dat de onrechtvaardigheid van de wet heel wat gewone burgers tegen de borst stuit. “Dat was niet de intentie”, aldus Vlaams parlementslid Lode Vereeck. “Wij zijn bereid om de discussie daarover aan te gaan.” De partij is bijvoorbeeld voorstander om zaken van criminele aard sowieso voor de rechter te brengen.

Groen dat eerst voor een aanpassing van de wet pleitte, eist nu de volledige afschaffing ervan. Zeker nu blijkt dat grote fraudeurs als Omega Diamond en Bois Sauvage het betaalde bedrag mogelijk nog zullen kunnen terugeisen. Groen-fractieleider Stefaan Van Hecke (kleine foto) noemt België "een fiscale oase voor die superrijken" en stelt dat "het schrappen van de afkoopwet voor het parlement het eerste punt moet zijn na 25 mei.”

Meest gelezen