2006: Vlaams Belang is winnaar én verliezer

De champagne stond klaar, daar kan je op wedden. De partij was gewend om bij elke verkiezing te winnen en ook in 2006 waren de verwachtingen hoog gespannen. Filip Dewinter had de verkiezingen zelf uitgeroepen tot een duel met de socialistische burgemeester Patrick Janssens. Die slag was uiteraard belangrijk voor Antwerpen, maar moest volgens Vlaams belang meteen symbool staan voor de sterkte van de partij in heel Vlaanderen.

Het vermaledijde “cordon sanitaire” zou doorbroken worden. De partij hoopte zoveel stemmen te halen dat zonder haar geen coalitie gevormd kon worden – hoewel dat bijna nooit hardop werd gezegd.

Op de eerste plaats in de symboolstad Antwerpen, maar Vlaams Belang hoopte ook in andere steden en gemeenten in het bestuur te komen. De lat lag dus hoog.

Allicht hebben de kopstukken ook champagne gedronken toen de eerste cijfers binnenliepen. De partij kon voor de zoveelste keer – sinds haar ontstaan – opeisen dat ze vooruitging. Een forse winst van 10,6 in 2000 naar 14,8 in 2006.

Die winst werd door vele waarnemers verklaard door de betere inplanting van de partij in kleine gemeenten. Ze kon op veel meer plaatsen een lijst indienen met als gevolg dat er sowieso winst geboekt werd in het totaal aantal stemmen.

Maar die analyse klopt niet, berekende professor politieke wetenschappen Johan Ackaert achteraf (Universiteit Hasselt). De partij haalde goede uitslagen in vrijwel álle gemeenten, ook in gemeenten waar de partij in 2000 al naar de kiezer trok: gemiddeld bijna 5 %.

De groei van het aantal zetels in de gemeenteraden spreekt boekdelen. Ackaert dokterde uit dat in één verkiezing het aantal raadsleden met 50% toenam. Bijna 1 op de 10 verkozenen is lid van Vlaams Belang. De partij is vertegenwoordigd in 214 van de 308 Vlaamse gemeenten, tegenover 154 na de verkiezingen van 2000.

Maar verkiezingen hebben veel te maken met symboliek en perceptie. Tijdens de marathonuitzending van de VRT op die verkiezingsavond konden de kopstukken voor het eerst niet gloriëren.

Ze kregen vragen voorgeschoteld die ze zelf hadden uitgelokt. Waarom is Filip Dewinter niet de grootste in Antwerpen? Waarom heeft u geen 35%? Beide ambities werden niet gehaald. De partij ging in Antwerpen vooruit, maar bleef steken op 33,5 %.

Maar nog meer symbolisch voor de perceptie was dat Patrick Janssens meer stemmen haalde dan Dewinter. Ze speelden haasje-over. Dewinter was niet meer dé Antwerpse stemmenkampioen.

De uitslag van deze tweestrijd in Antwerpen liet wegdeemsteren dat Vlaams Belang in heel Vlaanderen fors vooruitging. Tot groot ongenoegen van de kopstukken van de partij.

Frank Vanhecke, toen nog voorzitter, verklaarde voor de camera’s dat er “één enkele grote overwinnaar is, en dat zijn wij”. Hij bestempelde de uitslag als “wat ze in het Engels een landslide noemen.” Dewinter zei, na herhaalde vragen over Antwerpen: “Het is geen nederlaag, maar 0-0”.

De peilingen van VRT/De Standaard over federale verkiezingen zetten die trend door. De partij flirt opnieuw met een symbolisch getal. Haalt ze 10% of wordt de dalende lijn opnieuw een stijgende?

De redenen voor dit verlies zijn niet ver te zoeken, zeggen de professoren Ackaert en Deschouwer. Vlaams Belang etaleerde een grote verdeeldheid – met de ruzie rond ondertussen overleden Marie-Rose Morel als emotioneel hoogtepunt – en uiteraard ook de aantrekkingskracht van de nieuwe politieke speler op een deel de kiezers: de N-VA. Ze vissen grotendeels in dezelfde vijver.

Bovendien lukt Dewinter er deze keer, ondanks verwoede pogingen, niet in om de schijnwerpers op zichzelf en zijn partij te richten. Vorige keer was er de tweestrijd Dewinter-Jansens. Nu is De Wever de grote uitdager die met veel aandacht gaat lopen.
 

Als de electorale lijn van het Belang zich doorzet, zal de partij voor het eerst verliezen bij gemeenteraadsverkiezingen. Er is een tendens. Bij Vlaams Belang zijn de uitslagen van Vlaamse of federale verkiezingen – tot nu toe - een goede voorspeller van de resultaten bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen, berekende professor Kris Deschouwer (VUB).

Volgens deze gelijklopende tendensen bij gemeenteraads- en federale verkiezingen ziet het er slecht uit voor Vlaams Belang. Bij gemeenteraadsverkiezingen haalt de partij minder dan bij federale verkiezingen. Als de peilingen juist zijn dan zijn dit de eerste verkiezingen zijn waarbij het symbool van 10 % sneuvelt.

Erik Wijnen