Wat is verschil tussen lijst- en voorkeurstem?

Heel wat mensen stellen zich vragen bij het Belgische kiessysteem. Dat bleek uit het aantal reacties op onze oproep "Vraag het aan Deschouwer". Vandaag belicht professor Deschouwer het verschil tussen een voorkeur- en een lijststem.

Verkiezingen gaan zowel over partijen als over kandidaten. En wanneer de zetels eenmaal verdeeld zijn, moet ook bepaald worden wie voor welke partij op die zetels zal plaatsnemen. Om te weten wie precies verkozen is, moeten we zowel naar de lijsstemmen als naar de voorkeurstemmen kijken.

Met een lijststem geef je aan dat je het eens bent met de volgorde waarin de kandidaten op de lijst staan. Je geeft eigenlijk eerst een voorkeurstem aan de eerste kandidaat, aan de lijsttrekker. En als die jouw stem niet nodig heeft om verkozen te raken, gaat je stem naar de tweede kandidaat, en zo verder.
Met een voorkeurstem geef je aan dat de lijstvolgorde niet noodzakelijk gerespecteerd moet worden. Je kan verschillende voorkeurstemmen uitbrengen (steeds binnen dezelfde lijst) en zo verschillende kandidaten de stemmen bezorgen die ze nodig hebben om verkozen te raken.

Om te berekenen welke kandidaten het "verkiesbaarheidcijfer" behalen, wegen de lijststemmen maar half zo zwaar door als de voorkeurstemmen. Populaire kandidaten kunnen op die manier de lijstvolgorde doorbreken en van op een lagere plaats verkozen worden. Dat gebeurt vaak met de "lijstduwer", die op de zeer zichtbare laatste plaats staat.

Ook opvolgers hebben stemmen nodig

Je kan ook voorkeurstemmen uitbrengen op de kandidaten die als opvolgers op de lijst staan. Die stemmen bepalen - opnieuw samen met de lijststemmen - in welke volgorde de opvolgers in aanmerking komen om een vrijgekomen plaats in te nemen. Dat moet sowieso gebeuren voor leden van het parlement die minister worden. Zij mogen immers niet in het parlement blijven  en worden dan door de eerste opvolgers vervangen.

Het systeem van de opvolgers wordt gebruikt voor alle verkiezingen, behalve voor de gemeenteraadsverkiezingen. Daar wordt een vrijgekomen plaats ingenomen door de volgende kandidaat die op die lijst zou verkozen zijn.

Partijen houden wel van het systeem met opvolgers. Het laat hen toe om kandidaten die zij als veelbelovend zien, maar nog niet in staat zijn om op eigen kracht en op basis van hun populariteit verkozen te raken, toch de job van parlementslid te laten leren. Maar dat maakt die parlementsleden ook wel erg afhankelijk van hun partij, waardoor ze makkelijk geneigd zijn zich als een trouwe en niet al te kritische soldaat op te stellen.

Opvolgers komen in België de jongste tijd ook vaak in het parlement omdat de effectieve kandidaten hun zetel niet opnemen.

Uw stem is nooit negatief

Men vraagt mij vaak ook of het mogelijk is om met een stem een bepaalde politicus te "straffen" en ervoor te zorgen dat die niet verkozen raakt. Het antwoord is neen. Een stem is een keuze voor een partij of een kandidaat. Je kan er dus voor zorgen dat een kandidaat wel verkozen wordt. Maar een stem is nooit negatief. De bedoeling van verkiezingen is een volksvertegenwoordiging samen te stellen, en dat vereist van ons dat we aangeven aan wie we die taak het liefst toevertrouwen. Straffen kan dan eventueel door de volgende keer een andere keuze te maken.
 

Meest gelezen