2 tot 8 augustus 1917: Britten stoppen aanval bij Ieper

De Britten hebben hun offensief bij Ieper na drie dagen onderbroken.

Oorzaak is vooral het slechte weer. Door de regen is de grond modderig geworden. Voor de zwaarbeladen soldaten is lopen daar uiterst moeilijk, zelfs gevaarlijk. Ook de Britse tanks blijven er steken. Het bleef fel regenen tot 4 augustus

De Duitsers hebben gepoogd om in een tegenaanval Hollebeke te heroveren, maar werden door de Britten verdreven.

Er is nergens meer dan drie kilometer vooruitgang geboekt. Aan de oostkant van het front was de Duitse weerstand zeer hevig. Langs de weg Ieper-Menen is maar weinig vooruitgang geboekt.

Gesneuvelde Duitse militairen bij Pilkem, 31 juli 1917 (IWM Q5733)

Duitse krijgsgevangenen maken zich klaar om een gewonde Britse soldaat af te voeren, omgeving Pilkem 31 juli 1917 (IWM Q5731)

De Belgische regering heeft enkele wijzigingen ondergaan. Dat gebeurde na discreet maar moeizaam overleg.

Luitenant-generaal Armand De Ceuninck wordt minister van Oorlog. Hij vervangt daarin baron Charles de Broqueville, de katholieke kabinetsleider. Die neemt zelf de portefeuille van Buitenlandse Zaken over van baron Beyens.

Tegelijk krijgen twee regeringsleden, die tot nu toe minister zonder portefeuille waren, eigen bevoegdheden. De liberaal Paul Hymans krijgt een nieuw ministerie van Economische Zaken onder zich. De socialist Emile Vandervelde wordt bevoegd voor Burgerlijke en Militaire Intendance.

Met een militair als minister van Oorlog – voor het eerst in meer dan twintig jaar – keert de Belgische regering terug naar een gewoonte die onder Leopold I en Leopold II bestond. Dat versterkt de positie van de koning. De nieuwe minister zou zich trouwens in Veurne, vlakbij de koning vestigen en niet in Sainte-Adresse bij Le Havre, waar de rest van de regering verblijft.

Generaal De Ceuninck onderscheidde zich aan het hoofd van een brigade in de Slag aan de IJzer. Hij werd vervolgens bevelhebber van de 4de Legerdivisie aan de Drie Grachten, die een rol speelde in de Tweede Slag bij Ieper. Hij werd daarvoor door de Franse president Poincaré persoonlijk gedecoreerd.

Omdat de generaal altijd een groene kapotjas draagt, heeft hij de bijnaam ‘Groene Pier’. Bij zijn troepen staat hij bekend voor zijn strengheid en veeleisendheid.

De keuze van deze weinig geliefde ijzervreter – ongetwijfeld door koning Albert zelf gemaakt – heeft voor veel discussie in de ministerraad gezorgd.

De regering de Broqueville. Kabinetsleider Charles de Broqueville zit achter de tafel, rechts van hem zit Emile Vandervelde. Paul Hymans is de derde man van rechts, staande. Generaal De Ceuninck is de enige man in uniform.

Dat Vandervelde bevoegd wordt voor de bevoorrading, toont het belang dat de koning hecht aan de socialistische leider, die goede contacten heeft met het revolutionaire regime in Rusland.

Het vertrek van Beyens op Buitenlandse Zaken kwam niet onverwacht. Deze beroepsdiplomaat stond niet altijd op één lijn met de koning, die nog altijd benadrukt dat België een neutraal land is, dat een onafhankelijke koers vaart van de Entente.

Beyens’ opvolging was wel een probleem. De katholieke en socialistische ministers hadden geen bezwaar dat de Broqueville die post zou overnemen, maar Hymans zou Buitenlandse Zaken voor de liberalen (dus voor hemzelf) hebben opgeëist. Dat leidde tot een crisissfeer.

Uiteindelijk is beslist dat er binnen de regering een “Comité van Oorlog en van ’s Lands Wederinrichting” komt, een soort oorlogskabinet dat onder leiding van de koning alle belangrijke kwesties zal bespreken. Dat comité bestaat uit de Broqueville, Hymans, Vandervelde en de katholieke ministers Van de Vyvere (Financiën), Renkin (Koloniën) en Berryer (Binnenlandse Zaken).

Koning Albert aan het front, 1917 (Collectie KLM)

Het is op 4 augustus precies drie jaar geleden dat Duitsland België binnenviel. Naar aanleiding daarvan publiceert het Franse satirische weekblad 'Le Rire' deze tekening. De Duitse keizer Willem kijkt naar de gebroken Belgische grenspaal, waar 'Eendracht maakt macht' opstaat, en vraag zich af of hij toch niet geblunderd heeft (Gallica, BnF)

In de Duitse havenstad Kiel zijn er onlusten geweest op enkele schepen van de Hochseeflotte, de grote Duitse oorlogsvloot.

Het begon toen er op het slagschip Prinzregent Luitpold protest was over het slechte eten. Sommige matrozen gingen in hongerstaking. De bemanning van enkele andere oorlogsschepen, zoals het slagschip Friedrich der Grosse, sloot zich bij de protestbeweging aan.

Het hoogtepunt was toen enkele honderden matrozen van de Prinzregent Luitpold een betoging hielden. Hoewel de onrust eindigde zonder dat er geweld werd gebruikt, is de marineleiding niet van plan dit ongestraft te laten. Er wordt een onderzoek ingesteld.

Sinds de Slag bij Jutland, nu meer dan een jaar geleden, is de ‘Hochseeflotte’ niet meer uitgevaren. Het grootste deel van de oorlog hebben de enorme oorlogsschepen veilig in de haven doorgebracht.

Velen vinden dat de matrozen niet te klagen hebben. Vergeleken met de troepen aan het front leven ze in een paradijs, maar juist de eentonigheid van hun bestaan en het gebrek aan actie lijkt voor ontevredenheid te zorgen.

De matrozen zouden zich hebben geradicaliseerd. Ze staan onder invloed van de nieuwe Onafhankelijke Sociaaldemocratische Partij, die voor een vrede zonder overwinning is. En er is het voorbeeld van de Russische revolutie…

Na de onlusten werden meerdere matrozen ter dood veroordeeld, maar maar twee, Max Reichpietsch en Albin Köbes, werden ook effectief geëxecuteerd; in de communistische DDR kregen ze later een heldenstatus.

De voorlopige regering van Rusland heeft de Landdag van Finland ontbonden.

Dat gebeurde nadat de Landdag op 18 juli een wet aannam waardoor hij zichzelf het hoogste gezag toekende en zich dus niet meer ondergeschikt aan de Russische overheid beschouwde.

Volgens de regering in Petrograd heeft het Finse parlement daarmee zijn eigen grondwet overtreden.

Finland was sinds 1815 een grootvorstendom met de Russische tsaar als grootvorst. Sinds de val van de tsaar zijn veel Finnen van mening dat de band met Rusland daarmee verbroken is, maar de Russen zien het zo niet. Een Russische gouverneur-generaal heeft nog altijd de macht in handen.

Anti-Russische betoging in Helsinki, rechts verlaten leden van de Landdag het gebouw waar ze vergaderen (Collectie finna.fi)

De laatste jaren hadden de Finnen grotere autonomie gekregen, met een democratisch verkozen Landdag. Het was zelfs het eerste parlement in Europa met volwaardig kiesrecht voor vrouwen.

De voorlopige regering had de autonomie bevestigd, maar kan niet dulden dat Finland zich zou afscheiden. Dat zou een signaal betekenen voor andere delen van Rusland. De Oekraïne heeft ook grote autonomie gekregen en ook in Letland en Estland zijn er vergaderingen bijeengeroepen die zelfbestuur eisen.

Officieel komen er dit najaar verkiezingen voor een nieuwe Landdag, maar de meeste Finse parlementsleden erkennen de ontbinding niet. Ze zouden van plan zijn een eigen Finse regering op te richten.

In Finland wordt massaal tegen de Russische maatregel geprotesteerd, maar de demonstranten zijn niet gewapend en Russische troepen hebben het gebied onder controle.

Zoals in veel andere landen deed Duitsland er alles aan om het nationalisme en streven naar onafhankelijkheid in Finland aan te moedigen. Op de foto troepen van het 27e Jäger Bataljon, een Duitse legereenheid die alleen uit Finnen bestond en die later in 1917 in Finland in de burgeroorlog zou gaan vechten.

In Rusland is een nieuwe voorlopige regering geïnstalleerd, na de regeringscrisis van juli. Ze bestaat overwegend uit socialisten (socialisten-revolutionairen, mensjewieken en volkssocialisten). Een paar kadetten (liberalen) en een progressist vertegenwoordigen de “burgerlijke” partijen.

Aleksandr Fjodorovitsj Kerenski wordt nu definitief regeringsleider. Hij blijft tevens minister van Oorlog en Marine. Nikolaj Vissarionovitsj Nekrasov, een dissidente kadet, wordt vicepremier en minister van Financiën.

Behalve de socialist-revolutionair Tsjernov (Landbouw) en de partijloze zakenman Teresjtsjenko (Buitenlandse Zaken) zijn er weinig opvallende figuren onder de ministers. De meerderheid van de kadetten wil niet langer deel uitmaken van de coalitie.

De regering Kerenski. Kerenski is 1, Nekrasov 14, Tsjernov 7 (GettyImages).

De invloedrijke mensjewiek Tseretelli stapt ook op, officieel om gezondheidsredenen. Omdat hij grote aanhang heeft in de sovjet van Petrograd, ziet het ernaar uit dat de band tussen de sovjet en de regering wordt verzwakt.

De regering heeft zich gevestigd in het Winterpaleis, het keizerlijke paleis in het centrum van Petrograd. Kerenski zou zijn intrek hebben genomen in de appartementen van de tsaar.

Kerenski in een zaal van het Kremlin in Moskou (tweede van rechts) is de man die ervoor moet zorgen dat de Russische beer wegblijft van de 'honing van de vrede'

Het Oostenrijks-Hongaarse leger is triomfantelijk Czernowicz binnengestapt, de hoofdstad van de Boekovina. De troepen defileerden er voor hun bevelhebber, aartshertog Jozef.
Het is de derde keer in evenveel jaar dat Czernowicz bevrijd wordt van een verovering door de Russen. De laatste Russische bezetting duurde meer dan een jaar.
Czernowicz heeft een zeer gemengde bevolking van vooral Joden, Duitsers, Roemenen en Roethenen (Oekraïners). Een deel is door de oorlog gevlucht, vooral de Joodse bevolking. De Russen hebben meermalen de Joden in de stad mishandeld. Onder Oostenrijks bewind heeft de stad een grote bloei gekend.
De Russische legers worden intussen steeds meer naar het oosten verdreven. Bijna heel de Boekovina is van de Russen bevrijd.

Enkele dagen na de herovering van de stad, op 6 augustus, bezocht de Oostenrijks-Hongaarse keizer Karel I, Czernowicz. Het stadhuis was bij die gelegenheid feestelijk bevlagd (Oostenrijkse Nationale Bibliotheek).

In Duitsland is Richard von Kühlmann benoemd tot nieuwe minister van Buitenlandse Zaken (officieel staatssecretaris in het Auswärtiges Amt).

Hij maakt deel uit van de regering van de nieuwe rijkskanselier Georg Michaelis.

Von Kühlmann is een beroepsdiplomaat. Hij was sinds vorig jaar ambassadeur in Constantinopel. Eerder in de oorlog was hij in Nederland op post.

Zijn voorganger Arthur Zimmermann raakte in moeilijkheden door het geheime “Zimmermann-telegram”. Toen de inhoud van dat telegram in Washington bekendmaakte, zorgde het er mede voor dat de Verenigde Staten de oorlog aan Duitsland verklaarden.

Richard von Kühlmann bij de ondertekening van het Verdrag van Brest-Litovsk, maart 1917

In Frankrijk neemt admiraal Lucien Lacaze ontslag als minister van Marine. De admiraal was minister sinds oktober 1915.

Zijn ontslag komt er na kritiek in de Kamer op de grote verliezen aan schepen in de duikbotenoorlog. Sommigen willen een parlementaire onderzoekscommissie daarover.

Admiraal Lacaze voelde zich daarover gegriefd omdat hij al lang voorstander is van varen in konvooien, wat de verliezen zou beperken. De Britse admiraliteit was lang tegen konvooien, maar is onlangs bijgedraaid. Nu Lacaze gelijk lijkt te krijgen, stapt hij op.

Tegelijk neemt baron Denys Cochin ontslag als onderstaatssecretaris belast met de blokkade tegen Duitsland. Cochin is een bekend chemicus, die werkte voor de ontwikkeling van munitie en chemische wapens. Politiek is hij een monarchist. Hij was het enige lid van de katholieke rechterzijde in de Franse regering.

Het ontslag van beiden is een gevolg van de groeiende malaise rond het beleid van de Franse regering, die zwak en verdeeld is en voortdurend bekritiseerd wordt. Cochin ziet hierin het einde van de ‘Union sacrée’, de nationale eendracht die sinds het begin van de oorlog heerste.

De West-Afrikaanse republiek Liberia verklaart op haar beurt de oorlog aan Duitsland. De beslissing gebeurt onder invloed van de Verenigde Staten, die grote invloed in het kleine land hebben.

Liberia had drie maanden geleden al de diplomatieke betrekkingen met Berlijn verbroken en beslag gelegd op de Duitse bedrijven.

De toetreding tot de oorlog zal weinig veranderen. Liberia beschikt over zo’n 400 man gewapende troepen, politie inbegrepen. Er is ook een kleine kanonneerboot voorzien, maar die is nog niet geleverd.

Liberia wordt het 16de land dat met Duitsland in oorlog is en het eerste land in Afrika. Dit jaar waren er tot nu toe zes oorlogsverklaringen aan Duitsland.