19 tot 25 juli 1917: het Russische leger wordt teruggeslagen

De opstand van de voorbije dagen in de Russische hoofdstad Petrograd lijkt bezworen.

De honderdduizenden demonstranten zijn naar huis teruggekeerd. De radicale matrozen van Kronstadt zijn opnieuw in hun basis.

Enkele punten die door gewapende opstandelingen werden bezet zijn na onderhandelingen ontruimd. Daaronder de Petrus- en Paulusvesting, die het centrum van de stad domineert.

Meteen is een repressie tegen de bolsjewieken begonnen. Deze revolutionaire socialisten worden ervan verdacht de opstand te hebben opgehitst. In de kranten staan berichten die de bolsjewieken afstempelen als Duitse agenten en landverraders.

Links, matrozen uit Kronstadt betogen in de straten van Petrograd, foto genomen door de Amerikaanse fotograaf Donald Thompson, rechts, boven op de wagen. Thompson vertrok eind 1916 naar Rusland in opdracht van het tijdschrift Leslie's Weekly. Veel foto's van de Russische revolutie zijn door hem gemaakt (Thompson, From Czar to Bolshevik).

Beginfoto: regeringsgetrouwe troepen trekken Petrograd binnen om de rust te herstellen (Thompson, From Czar to Bolshevik).

De lokalen van de bolsjewistische partijkrant Pravda zijn bezet. Vooraanstaande bolsjewieken als Kamenev en Loenatsjarski zijn opgepakt, net als Trotski, hoewel die formeel geen lid is van de bolsjewistische partij. Er wordt massaal gezocht naar de bolsjewistische leider Lenin. Hij is spoorloos en zou naar het naburige Finland zijn uitgeweken.

De mensjewieken en de socialisten-revolutionairen, die samen de Petrogradse sovjet domineren, blijven intussen voorstander van een regering die bestaat uit vertegenwoordigers van zowel de arbeiders als de bourgeoisie. De rebellen wilden dat de sovjets van arbeiders- en soldatenafgevaardigden de macht zouden overnemen, maar de sovjets zelf denken daar niet aan.

Eerbetoon aan de regeringsgetrouwe slachtoffers van de woelige julidagen (Thompson, From Czar to Bolshevik).

Intussen is vorst Lvov afgetreden als minister-president van de voorlopige regering. De zachtmoedige edelman ziet zichzelf in deze crisistoestand niet als regeringsleider functioneren. Hij is ook teleurgesteld over de houding van de kadetten, die de regering zouden willen verlaten, hoewel hijzelf bij de kadetten aanleunt.

Lvov heeft minister van Oorlog Aleksandr Kerenski tot zijn opvolger aangewezen. Kerenski, die aan het front verbleef, is net in Petrograd teruggekeerd en met veel vertoon ontvangen. Hij ziet zichzelf als de man die het land moet redden.
 

De nieuwe minister-president Kerenski kijkt toe terwijl de regeringsgetrouwe troepen Petrograd binnen trekken (Thompson, From Czar to Bolshevik).

De politieke crisis in Rusland gaat gepaard met zware Russische nederlagen aan het front.

De Duitse en Oostenrijks-Hongaarse legers hebben in Galicië een tegenoffensief ingezet. Daarmee is de Russische opmars van de vorige weken volledig stopgezet en worden de Russen teruggedrongen. Ze hebben Stanislau en Tarnopol, de belangrijkste steden die ze hadden veroverd, opnieuw prijsgegeven.

Die tegenslag is grotendeels het gevolg van het gebrek aan discipline in het Russische leger. Er zijn massaal soldaten gedeserteerd en op de vlucht geslagen.

Generaal Lavr Kornilov, die pas is aangesteld tot bevelhebber van het front in Galicië, heeft daarom bevolen te schieten op elke militair die zijn positie verlaat zonder daartoe het bevel te hebben gekregen. Dat is een breuk met de “revolutionaire” geest die in het leger heerst.

De voorlopige regering gaat in op een verzoek van Kornilov om in het leger opnieuw de doodstraf in te stellen voor bepaalde vergrijpen. De doodstraf was na het begin van de revolutie volledig afgeschaft.

Russische troepen op de vlucht aan het Oostfront (Thompson, From Czar to Bolshevik).

De Duitse Rijksdag heeft een opvallende “Vredesresolutie” goedgekeurd.

Dat gebeurde met 216 stemmen tegen 126. Voor stemden de sociaaldemocratische SPD, het katholieke Centrum en de progressieven (linkse liberalen). De tegenstemmen kwamen van de conservatieven en de nationaal-liberalen, maar ook van de onafhankelijke sociaaldemocratische partij, een linkse afsplitsing van de SPD.

De resolutie zegt dat Duitsland de wapens heeft opgenomen om zich te verdedigen en niet uit veroveringszucht. “De Rijksdag streeft naar een vrede door vergelijk en de duurzame verzoening van volkeren. Met zulke vrede zijn afgedwongen gebiedsuitbreiding en politieke, economische of financiële verknechting onverenigbaar.”

De tekst is opgesteld door centrumpoliticus Erzberger met de steun van de SPD-leiders Ebert en Scheidemann.

Karikatuur van Mathias Erzberger uit het satirische weekblad Silpicissimus: zijn vrouw denkt dat hij rijkskanselier is geworden, maar daar moeten we nog even op wachten, laat hij weten (7 augustus 1917)

Het is voor het eerst dat het Duitse parlement zich over de toekomst van de oorlog uitspreekt. De Rijksdag kan de regering echter niet dwingen en nieuwe kanselier Michaelis zei meteen dat hij de resolutie “in deze vorm” niet zal uitvoeren.

De onafhankelijke sociaaldemocraten vonden de tekst huichelachtig omdat er niets concreets instaat. Ze hadden een ander voorstel ingediend, waarin annexaties uitdrukkelijk worden afgewezen en waarin het herstel van het onafhankelijke België wordt gevraagd. Dat is door alle andere partijen verworpen.

De rechtse partijen en media veroordelen de resolutie als een uiting van pacifisme en defaitisme.

De Rijksdag tijdens de eerste toespraak van de nieuwe kanselier Michaelis

Het Zuidoost-Aziatische land Siam heeft vrij onverwacht de oorlog aan Duitsland en Oostenrijk-Hongarije verklaard.

Op het moment van de oorlogsverklaring, de ochtend van 22 juli, werden alle Duitse en Oostenrijks-Hongaarse onderdanen in het land opgepakt, behalve de diplomaten. Alle Duitse bedrijven, ook restaurants en winkels, werden gesloten. De 9 Duitse schepen in de haven van Bangkok werden overrompeld voordat de bemanning de gelegenheid kreeg ze te vernielen.

193 Duitse en Oostenrijks-Hongaarse mannen zijn opgesloten in het Duitse hospitaal in Bangkok, dat als een gevangenkamp wordt ingericht. 124 vrouwen en kinderen zijn geïnterneerd in de Duitse Club. Daaronder ook de Siamese vrouwen met een Duitse echtgenoot. Ze verblijven allen in vrij comfortabele omstandigheden.

Siam was tot nu toe neutraal geweest in de oorlog. Er is geen onmiddellijke reden waarom het nu van koers verandert.

De jonge koning Vajiravudh omringd door zijn militaire staf

De Britse invloed in het land is vrij groot en koning Vajiravudh (36) heeft in Engeland gestudeerd. Er was veel druk op de koning om de zijde van de Entente te kiezen. Daarnaast probeert Siam al een tijd bewijzen dat het een “beschaafd” land is, ook om te beletten dat het net als zijn buurlanden tot een Brits of Frans protectoraat wordt gereduceerd.

Siam kan nu ook beslag leggen op de vrij belangrijke Duitse bezittingen in het land. Als reactie zijn negen Siamese studenten opgesloten die in Duitsland verblijven.

De Duitse pers noemt de Siamese oorlogsverklaring onbelangrijk. Toch is bekend dat de Geallieerden zich zorgen maakten over de Duitse spionage in Siam. En opnieuw gaat de grote economische invloed van Duitsland in een ver land verloren.

De koning wil een strijdmacht naar Europa te sturen. Daarvoor moeten wel eerst vrijwilligers worden geworven.

Zicht op de hoofdstad van Siam, Bangkok

De drie Zuid-Slavische volkeren, Serven, Kroaten en Slovenen, moeten zich verenigen in één enkele staat.

Dat staat in een verklaring die opgesteld is op het Griekse eiland Korfoe en ondertekend door de Servische eerste minister Nikola Pašić en de Kroaat Ante Trumbić, de voorzitter van de Joegoslavisch Comité. Dat comité verenigt Zuid-Slavische politici uit Oostenrijk-Hongarije die in ballingschap zijn gegaan.

De nieuwe staat wordt een parlementaire monarchie onder de huidige Servische dynastie Karadjordjević . Er komt gelijkheid van godsdienst. Zowel het Cyrillische alfabet (gebruikt voor het Servisch) als het Latijnse alfabet (gebruikt voor het Kroatisch en Sloveens) zullen officieel zijn. De nieuwe staat zou ‘Joegoslavië’ heten.

De verklaring, op papier met het briefhoofd van Servische ministerie van buitenlandse zaken

De verklaring is meteen erkend door Frankrijk en Groot-Brittannië. De Servische regering verblijft in ballingschap op Korfoe onder bescherming van het Franse leger.

Tot nu toe ijverde de Servische regering voor een “Groot-Servië”, waarbij zoveel mogelijk Slavische delen van Oostenrijk-Hongarije bij Servië zouden worden gevoegd.

De Kroaten en de Slovenen zijn daar tegen. Nu Rusland, de beschermheer van Servië, veel invloed heeft verloren, moest Pašić water in zijn wijn doen. Een vereniging van de Zuid-Slaven onder het Servische koningshuis met respect voor ieders eigenheid moet het alternatief zijn.

Of de meerderheid van de Kroatische en Sloveense bevolking in de Habsburgse landen daar voorstander van is, is nog maar de vraag.

Van links naar rechts Ante Trumbic, Nikola Pasic en nog 2 Servische politici tijdens de vredesonderhandelingen in Parijs, 1919

Voor de derde opeenvolgende keer heeft de Belgische Nationale Feestdag onder Duitse bezetting plaatsgevonden.

De Duitse overheid had opnieuw elke manifestatie verboden. Zelfs het dragen van kentekens, het applaudisseren op straat of het neerleggen van bloemen op monumenten was strafbaar. Opnieuw moesten scholen, kantoren, winkels en cafés open blijven, maar opnieuw kwamen er bijna geen klanten en stuurden veel bazen hun personeel naar huis. Opnieuw paradeerden deftige heren met hoge hoed op straat.

In de Brusselse Sint-Goedele vond opnieuw – bij gebrek aan een Te Deum – een plechtige mis plaats, waar hofdignitarissen, prominente politici, hoge ambtenaren en magistraten op aanwezig waren . Op het einde speelde het orgel de Brabançonne voor een enthousiast publiek.

Duitse tekstposter met een reeks verbodsbepalingen voor 21 juli, gepubliceerd op 17 juli in Gent, collectie Stadsarchief Gent

Bij het verlaten van de kerk was er wat herrie met enkele Vlaamse activisten. Die wilden betogen tegen kardinaal Mercier, maar die was in tegenstelling tot vorig jaar niet aanwezig. De politie nam drie activisten mee, maar die werden op bevel van de Duitsers snel weer vrijgelaten.

Mercier is de kop van Jut van de activisten geworden. Niet alleen heeft deze Waal geen begrip voor de Vlaamse beweging, zijn voortdurende oproepen tot vaderlandsliefde gaan in tegen de bestuurlijke scheiding van België waar de activisten en de Duitsers voor ijveren.

Vorige maand heeft de kardinaal in een toespraak het activisme en de bestuurlijke scheiding streng veroordeeld. Sommige priesters beroepen zich op zijn woorden om zowat alles wat de activisten doen als doodzonde te beschouwen, zelfs het lezen van activistische kranten.

Onlangs schreef de bekende activist August Borms in ‘Het Vlaamsche Nieuws’ een zware aanval tegen Mercier. Borms eist dat hij als aartsbisschop vervangen wordt door een Vlaming.

Portret en karikatuur van Mercier. In de karikatuur heeft Mercier een Franse haan op zijn hoofd en zegt aan de gemuilkorfde rij Vlaamse priesters dat hij tot een heersersras behoort, en zij tot een ras dat bestemd is om te dienen.

In Warschau is de Poolse leider Jozef Pilsudski gearresteerd. Dat gebeurde op bevel van de Duitse gouverneur-generaal von Beseler.
Pilsudski was commandant van de Poolse Legioenen, die aan Duitse zijde tegen de Russen vochten.

Die Poolse vrijwilligers behoren tot het “Regentschapskoninkrijk Polen”, het door Duitsland en Oostenrijk-Hongarije veroverde deel van Russisch Polen. In theorie is dat koninkrijk onafhankelijk, maar in feite wordt het bezet en bestuurd door de Centrale Mogendheden.

Pilsudski zetelde in de Voorlopige Staatsraad van het regentschapskoninkrijk. Maar begin deze maand nam hij daaruit ontslag. Hij zou onder meer gevraagd hebben dat de Duitsers de Poolse Legioenen niet als “koloniale troepen” behandelen.

Pilsudski, in het midden vooraan, omringd door zijn staf, 1915

Op 9 juli weigerden verscheidene eenheden van de Poolse Legioenen een door von Beseler opgelegde eed af te leggen. Daarin moesten ze trouw zweren aan het Poolse koninkrijk, in “trouwe wapenbroederschap met de legers van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije”.

De weigering kwam er op aanraden van Pilsudski. Deze “eedcrisis” lijkt de reden voor zijn arrestatie.

Het ziet er naar uit dat. Pilsudski in de oorlog niet langer de kaart van Duitsland wil trekken. De vijanden van Duitsland stellen zich op als de verdedigers van de democratie en Rusland erkent het zelfbeschikkingsrecht van Polen.

De Poolse Legioenen worden nu ontbonden. De legionairs die het Oostenrijkse staatsburgerschap hebben, moeten in het Oostenrijks-Hongaarse leger. De rest gaan een nieuwe Poolse Weermacht vormen.

De reactie van de Polen is hevig. In Warschau worden de ruiten van Duitsgezinde dagbladen ingeslagen. De Poolse Militaire Organisatie, een geheime verzetsbeweging die vroeger tegen de Russische overheerser actief was, zou zich nu tegen de Duitsers gaan keren.

Een Amerikaans oorlogsschip Yorktown heeft op het eiland Clipperton 15 vrouwen en kinderen gered, de laatste overlevenden van een Mexicaanse nederzetting aldaar.

Clipperton is een zeer afgelegen atol in de Stille Oceaan, op 1100 km van de kust van Mexico. Het wordt betwist door Frankrijk, Mexico en de Verenigde Staten.

In 1908 had Mexico er een militaire basis gevestigd. Er leefden alles samen een honderdtal mensen, meestal militairen met hun gezinnen. Sinds 1914 werd het onherbergzame eiland niet meer vanuit Mexico bevoorraad. Door de Mexicaanse revolutie zonk het bevoorradingsschip van de marine.

De inwoners probeerden te overleven door het eten van vis, vogels en eieren, maar door gebrek aan vitamine C overleden de meesten aan scheurbuik. Het weinige verse fruit dat enkele kokosbomen leverden, was voorbehouden aan de vrouwen en kinderen.

Uiteindelijk bleef de vuurtorenwachter van het eiland als enige man over. Hij riep zich uit tot koning van het eiland en oefende een brutaal schrikbewind uit op de vrouwen en kinderen. Uiteindelijk werd hij door een paar vrouwen vermoord, vlak voordat het Amerikaanse oorlogsschip opdaagde.

De Yorktown kwam eigenlijk zien of het eiland niet door de Duitsers werd gebruikt.

Overlevende vrouwen en kinderen van Clipperton